Προφανώς το ζήτημα του “Εμπορεύματος ως Θέαμα” μόλις αρχίσαμε να το αγγίζουμε και η συζήτηση θα συνεχιστεί επ’ αυτού. Χρήσιμο ανάγνωσμα το βιβλίο του Anselme Jappe: “Γκυ Ντεμπόρ” (εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος), ιδιαίτερα το πρώτο κεφάλαιο: “Η έννοια του Θεάματος“. Σε pdf υπάρχει μόνο στα αγγλικά εδώ: jappe_debord.pdf. Στα ελληνικά υπάρχει η συλλογή κειμένων του Jappe: “Το τέλος της Τέχνης στον Αντόρνο και τον Ντεμπόρ“.

Αλλά πιθανόν το πιο “βοηθητικό” κείμενο σχετικά με την μαρξική θεωρία είναι το κείμενο “Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ: Πλευρές μιας θεωρητικής και πολιτικής ρήξης” των Μηλιού, Δημούλη και Οικονομάκη. Το επισυνάπτουμε εδώ γιατί ειδικά τα πρώτα δύο Μέρη πραγματεύονται ακριβώς τις έννοιες της αξίας, του εμπορεύματος και του φετιχισμού του εμπορεύματος και του κεφαλαίου με έναν εξαιρετικά διεισδυτικό και κριτικό τρόπο. Βρείτε το εδώ:

• Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Ντεμπορική Σκέψη της Εβδομάδας:

Μια επαναστατική δράση στην κουλτούρα πρέπει να έχει ως στόχο, όχι ναεκφράσει ή να ερμηνεύσει την ζωή, αλλά να την διευρύνει. Πρέπει να πολεμήσουμε την δυστυχία όπου και αν βρίσκεται. Η επανάσταση δεν περιορίζεται στο ερώτημα σχετικά με το ποιο θα είναι το επίπεδο παραγωγής της βαριάς βιομηχανίας και σε τίνος τα χέρια θα βρίσκεται. Μαζί με τον τερματισμό της εκμετάλλευσης του ανθρώπου, θα πρέπει να εκλείψουν και τα πάθη, οι παρηγοριές και οι συνήθειες που αυτή γέννησε. Πρέπει να καθορίσουμε νέες επιθυμίες, οι οποίες θα είναι συνυφασμένες με τις τωρινές δυνατότητες. Μέσα στον αγώνα που οδηγεί σε αντιπαράθεση την σημερινή κοινωνία με τις δυνάμεις που θα την καταστρέψουν, πρέπει να βρούμε, ήδη από τώρα, τα πρώτα στοιχεία μιας ανώτερης κατασκευής του περιβάλλοντος και των νέων συνθηκών συμπεριφοράς. Αυτό πρέπει να γίνει τόσο ως πείραμα όσο και ως προπαγάνδα. Οτιδήποτε άλλο, ανήκει στο παρελθόν και το υπηρετεί.

Ντεμπορική σκέψη της εβδομάδας:

Ο κινηματογράφος, για τον οποίο μιλάω εδώ, είναι η παράλογη μίμηση μιας παράλογης ζωής, μια αναπα­ράσταση επινοητική στο να μη λέει τίποτα, επιδέξια να ξεγελάει για μια ώρα την πλήξη μέσα από τον αντικατοπτρισμό αυτής της πλήξης· η δειλή μίμηση, που εί­ναι το θύμα του παρόντος και ο ψευδομάρτυρας του μέλλοντος· που, μέσα από πολλές μυθοπλασίες και υ­περθεάματα, το μόνο που κατορθώνει είναι να αναλώ­νεται άσκοπα, συσσωρεύοντας εικόνες που παρασύρο­νται από το χρόνο.
In Girum Imus Nocte Et Consumimur Igni, σελ. 13-14, εκδ. Ελεύθερος Τύπος.

Ντεμπορική σκέψη της εβδομάδας:

“Κατ’ αρχήν, πιστεύουμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τον κόσμο. Θέλουμε την πλέον απελευθερωτική αλλαγή της κοινωνίας και της ζωής, στην οποία είμαστε εγκλωβισμένοι. Γνωρίζουμε ότι η αλλαγή αυτή είναι εφικτή μέσω κατάλληλων ενεργειών”. Από την “Έκθεση Περί της Κατασκευής Καταστάσεων“, εισαγωγική παράγραφος.

Κεφάλαιο 7

επιγραφή: Η αναφορά από τον Μακιαβέλλι είναι από το πέμπτο κεφάλαιο του “Ηγεμόνα”.

165. Αυτή η δύναμη ομογενοποίησης…τα τείχη της Κίνας: πβλ. το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (Μέρος 1): “Η φτήνεια των εμπορευμάτων του είναι το βαρύ πυροβολικό που γκρέμισε τα τείχη της Κίνας”.

169. Πολεοδομικός σχεδιασμός – “πολεοδομία”: Η γαλλική λέξη urbanisme¹ σημαίνει “πολεοδομία” αλλά έχει ίσως μια ελαφρά περισσότερο απρόσωπη και γραφειοκρατική συνδήλωση.

170. “ειρηνική συνύπαρξη μέσα στον χώρο”…“το ανήσυχο γίγνεσθαι που λαμβάνει χώρα στην πρόοδο του χρόνου”: πιθανόν αναφορά ή υιοθετημένο από την Φιλοσοφική Προπαίδεια του Χέγκελ (μετάφραση από τον A.V. Miller, Blackwell, 1986, σελ. 66, 92, 144): “O Χώρος είναι η σύνδεση του ήρεμου διαχωρισμού και της γειτνίασης των πραγμάτων· ο Χρόνος είναι η σύνδεση της εξαφάνισης ή της μεταβολής τους…Στον χωρικό κόσμο το ζήτημα δεν είναι η διαδοχή αλλά η συνύπαρξη…Ως ένα αεικίνητο Γϊγνεσθαι [ο Χρόνος] δεν είναι στοιχείο ενός συνθετικού όλου”.

172. “ένα μονόδρομο σύστημα…να διατηρεί τον πληθυσμό υπό έλεγχο”: αναφορές από το Η Πόλη στην Ιστορία του Lewis Mumford (κεφ. 16.8).

174. “μια άμορφη μάζα…ημι-αστικός ιστός”: αναφορά από το Η Πόλη στην Ιστορία του Mumford (κεφ. 16.6).

176. “υπέταξε την ύπαιθρο στην πόλη”: αναφορά από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (Μέρος 1). “ο ίδιος ο αέρας είναι απελευθερωτικός”: “Stadtluft macht frei” (“Ο αέρας της πόλης απελευθερώνει”) ήταν ένα γερμανικό ρητό του Μεσαίωνα, που εξέφραζε το γεγονός ότι οι δουλοπάροικοι θα μπορούσαν να απελευθερωθούν δραπετεύοντας/φεύγοντας προς τις πόλεις.

177. “η ύπαιθρος…απομόνωση και διαχωρισμός”: αναφορά από την Γερμανική Ιδεολογία των Μαρξ και Ένγκελς (Μέρος I, κεφ. 4, ενότητα 2). “Ανατολίτικος Δεσποτισμός”: Δείτε το Oriental Despotism: A Comparative Study of Total Power (1957) του Karl Wittfogel, που εξετάζει την κοινωνική δομή των αυτοκρατοριών στις οποίες ο Μαρξ είχε αναφερθεί ως ο “Ασιατικός τρόπος παραγωγής”. Μια σύντομη κριτική στο βιβλίο του Wittfogel μπορεί να βρεθεί στο Internationale Situationniste #10, σελ. 72-73.

178. κριτική της ανθρώπινης γεωγραφίας: For some of the early “psychogeographical” explorations and visions that laid the groundwork for Ντεμπόρ analysis, see Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 1-8, 50-54, 65-67; επεκταμένη έκδοση, σελ. 1-14, 62-66, 69-73, 86-89. life…understood as a journey: Cf. the epigraph to Céline’s Journey to the End of the Night: “Our life is a journey in winter and night, we seek our passage in a sky without light.”

179. αντικρατική δικτατορία του προλεταριάτου: Παρόλο που η έννοια μιας “δικτατορίας του προλεταριάτου” των Μαρξ και Ένγκελς ήταν εντελώς διαφορετική από τις δικτατορίες των σταλινικών κρατών επί του προλεταριάτου που αναδύθηκαν μισό αιώνα αργότερα, κάποιες αμφισημίες’ασάφειες παρέμεναν σχετικά με την φύση και τη διάρκειά της που έδωσε τη δυνατότητα στα σταλινικά καθεστώτα να προσποιούνται ότι έχουν κάποια σχέση με την αρχική έννοια των Μαρξ και Ένγκελς. Η φράση του Ντεμπόρ διατέμνει αυτές τις αμφισημίες, κάνοντας καθαρό ότι οραματίζεται μια χαρακτηριστικά μη-κρατική μορφή κοινωνικής οργάνωσης, αυτό στο οποίο οι καταστασιακοί αναφέτονταν ως “γενικευμένη αυτοδιεύθυνση”. Δείτε Ραούλ Βανεγκέμ “Notice to the Civilized Concerning Generalized Self-Management” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 283-289· επεκταμένη έκδοση, σελ. 363-371) και “Καθολική Αυτοδιαχείριση” (το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του Βανεγκέμ Από τις άγριες απεργίες στην Καθολική Αυτοδιαχείριση, διαδικτυακά στο www.bopsecrets.org/CF/selfmanagement.htm). Έχω εξετάσει μερικά από τα προβλήματα και τις δυνατότητες μιας τέτοιας κοινωνίας στο Κεφάλαιο 4 του The Joy of Revolution, που μπορεί να βρεθεί στο Public Secrets (Bureau of Public Secrets, 1997, σελ. 62-88) ή διαδικτυακά στο www.bopsecrets.org/PS/joyrev4.htm.

Κεφάλαιο 8

επιγραφή: όπως παρατηρείται στην εισαγωγική παράγραφο του άρθρου του Ντεμπόρ για την εξεγερση του Μάη του 1968 (“Η Αρχή μιας Εποχής” Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 225· επεκταμένη έκδοση, σελ. 288), αυτή η παραπομπή επιλέθηκε ως “ένα διασκεδαστικό παράδειγμα ενός τύπου ιστορικού ασυνείδητου που παραγόταν σταθερά από ανάλογες αιτίες και αντικρουόταν πάντα από παρόμοια αποτελέσματα”. Σε αυτή την συγκεκριμένη περίπτωση, μια γερμανική επανάσταση ξέσπασε το 1848, μόλις πέντε χρόνια μετά την επιπόλαιη απόρριψη μιας τέτοιας πιθανότητας από τον Ruge.

180. Η διαφορά…Schelling: πρώιμο κείμενο από τον Χέγκελ. Η πλήρης πρόταση του Χέγκελ αναφέρεται στο Ιστορία και Ταξική Συνείδηση του Λούκατς (σελ. 139), μεταφρασμένο ως: “Όταν η δύναμη της συνθέσεως εξαφανίζεται από τις ζωές των ανθρώπων και όταν οι αντιθέσεις έχουν χάσει τη ζωτική τους σχέση και την δύναμη της αλληλεπίδρασης και αποκτούν ανεξαρτησία, τότε είναι που η φιλοσοφία γίνεται μια αισθητή ανάγκη”.

182. “η πρώτη συνθήκη κάθε κριτικής”: πβλ. Μαρξ: Εισαγωγή σε μια κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ: “η κριτική της θρησκείας είναι η ουσιώδης προϋπόθεση κάθε κριτικής”.

183. Είναι το νόημα ενός κόσμου με ανεπαρκές νόημα: πβλ. Μαρξ: Εισαγωγή σε μια κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ: “Η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός του καταπιεσμένου, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, το πνεύμα των συνθηκών χωρίς πνεύμα”

188. Όταν η τέχνη γίνεται ανεξάρτητη…το λυκόφως της ζωής: πβλ. Τον Πρόλογο στην Φιλοσοφία του Δικαίου του Χέγκελ: “Όταν η φιλοσοφία ζωγραφίζει το γκρίζο της στο γκρίζο, μια μορφή ζωής έχει γεράσει. Η γκρίζα φιλοσοφία μπορεί να το κατανοήσει, αλλά δεν μπορεί να το επαναφέρει στη νεότητα. Η κουκουβάγια της Αθηνάς [της θεάς της σοφίας] πετά μόνο στο λυκόφως”².

189. Eugenio d’Ors: Το βιβλίο Lo Barroco (1935) του d’Ors έχει μεταφραστεί στα γαλλικά (Du Baroque), αλλά όχι στα αγγλικά. πέρασμα: Ο Ντεμπόρ μπορεί να παίζει με διάφορες συνδηλώσεις αυτής της λέξης, με την έννοια της κίνησης ή της μετάβασης ή του εφήμερου (το πέρασμα του χρόνου) αλλά ίσως και με την έννοια μιας κυριολεκτικής ή μουσικής διαδοχής/ακολουθίας (μια μουσική ακολουθία).

190. Η τέχνη στην περίοδο της διάλυσής της – ένα κίνημα άρνησης που πασχίζει για την ίδια του την υπέρβαση: Αυτή η θέση και αρκετές άλλες στις πρώτες σελίδες αυτού του κεφαλαίου ανακεφαλαιώνουν πολύ πιο εκτενείς αναλύσεις πάνω στην τέχνη και το πιθανό ξεπέρασμά της σε πολλά άρθρα καταστασιακών, ειδικότερα στη διάρκεια της πρώιμης περιόδου (περίπου 1957-1962) όταν οι καταστασιακο είχαν εστιάσει σε αυτό το έδαφος. Δείτε, για παράδειγμα, Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 143-147, 310-314; επεκταμένη έκδοση, σελ. 183-188, 393-397.

191. Ο ντανταϊσμός επιδίωξε να καταργήσει την τέχνη χωρίς να την πραγματώσει· ο σουρεαλισμός προσπάθησε να πραγματώσει την τέχνη χωρίς να την καταργήσει: Πβλ. Μαρξ: “Εισαγωγή σε μια Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Δικαίου”: “Η φιλοσοφία δεν μπορεί να πραγματωθεί χωρίς την κατάργηση του προλεταριάτου και το προλεταριάτο δεν μπορεί να καταργηθεί χωρίς να πραγματώσει τη φιλοσοφία”. Για περισσότερα σχετικά με τον Ντανταϊσμό και τον Σουρρεαλισμό, δείτε Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 18-20, 171-172· επεκταμένη έκδοση, σελ. 27-30, 224, και Raoul Vaneigem: A Cavalier History of Surrealism (1977· μετάφραση Donald Nicholson-Smith, AK Press, 1999). Καταστασιακοί: αυτή είναι η μόνη αναφορά της λέξης στην Κοινωνία του Θεάματος. Όπως αναφέρει ο Ντεμπόρ στο Αληθινό Σχίσμα στην Διεθνή³ (1972· μετάφραση John McHale, Pluto Press, 2003, σελ. 120), αυτή η εντελώς ελάχιστη αναφορά ήταν σκόπιμη.

192. Riesman: David Riesman⁴ (1909-2002), συγγραφέας του Μοναχικού Πλήθους (The Lonely Crowd, 1950). Whyte: William H. Whyte (1917-1999), συγγραφέας του The Organization Man (1956).

193. Clark Kerr…προηγούμενος αιώνας: Στο The Uses of the University (1963) ο Kerr γράφει: “Η παραγωγή, διανομή και κατανάλωση της “γνώσης” σε όλες τις μορφές της λέγεται ότι αντιστοιχεί στο 29 τοις εκατό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος…και η “παραγωγή γνώσης” αυξάνεται με διπλάσιο ρυθμό από τον ρυθμό της υπόλοιπης οικονομίας…Αυτό που έκαναν οι σιδηρόδρομοι το δεύτερο μισό του προηγούμενου (19ου) αιώνα και το αυτοκίνητο το πρώτο μισό αυτού του αιώνα (20ου) ίσως γίνει στο δεύτερο μισό από την βιομηχανία γνώσης”. Αυτή η αναφορά έχει μια επιπλέον οξύτητα επειδή ο Kerr ήταν πρόεδρος του Πανεμιστημίου Μπέρκλεϊ (University of California at Berkeley) στη διάρκεια του Κινήματος Ελεύθερου Λόγυ το 1964, που μεταξύ άλλων πραγμάτων αμφισβήτησε την έννοια των πανεπιστημίων ως “εργοστασίων γνώσης”.

195. η σύγκρουση είναι στην αρχή των πάντων σε αυτόν τον κόσμο: πβλ. Ηράκλειτος: “ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων”. Η ισχύς που είναι απόλυτη…απόλυτα διεφθαρμένη: πβλ. Την περίφημη παρατήρηση του Λόρδου Acton, “η εξουσία τείνει να διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα”.

198. Αυτοί που αποκηρύσσουν άφθονη υποκίνηση της κοινωνίας στην σπατάλη: Πιθανόν υπαινογμός στο The Waste Makers (1960) του Vance Packard. The Image: το The Image or What Happened to the American Dream, του Daniel Boorstin εκδόθηκε το 1962. Σε μεταγενέστερες εκδόσεις ο τίτλος άλλαξε σε: The Image: A Guide to Pseudo-Events in America.

200. καταδιώκει την σύγχρονη κοινωνία σαν ένα φάντασμα: πβλ. την εισαγωγική γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου:“Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη…”.

202. Για να καταλάβει τις “στρουκτουραλιστικές” κατηγορίες…αντανακλούν μορφές και συνθήκες της ύπαρξης: πβλ. την Εισαγωγή στο Μια Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας του Μαρξ: “Όπως ακριβώς γενικά όταν εξετάζουμε οποιαδήποτε ιστορική ή κοινωνική επιστήμη, έτσι και στην περίπτωση της ανάπτυξης των οικονομικών κατηγοριών είναι πάντα αναγκαίο να θυμόμαστε ότι το αντικείμενο – στο παρόν πλαίσιο η σύγχρονη αστική κοινωνία – πορϋποτίθεται τόσο στην πραγματικότητα όσο και στη νόηση, και κατά συνέπεια κατηγορίες εκφράζουν μορφές ύπαρξης και συνθήκες ύπαρξης – και μερικές φορές απλά διαφορετικές πλευρές – αυτής της συγκεκριμένης κοινωνίας”. Όπως ακριβώς κάποιος δεν κρίνει ένα άτομο από αυτό που σκέφτεται για τον εαυτό του…“Δεν μπορούμε να κρίνουμε…αντιφάσεις της υλικής ζωής…”: παράφραση και αναφορά στην Εισαγωγή σε Μια Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας του Μαρξ. Η δομή είναι η θυγατέρα της παρούσας εξουσίας: πβλ. Jonathan Swift: Thoughts on Various Subjects, Moral and Diverting⁵ (1706): “Ο έπαινος είναι η θυγατέρα της παρούσας εξουσίας”. Ο στρουκτουραλισμός δεν αποδεικνύει την υπεριστορική εγκυρότητα…το ψυχρό όνειρο του στρουκτουραλισμού: πβλ. Την Εισαγωγή Μια Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας του Μαρξ: “το παράδειγμα της εργασίας κατδεικνύει με τον πιο έντονο τρόπο πώς ακόμα και οι πιο αφηρημένες κατηγορίες παρά την ισχύ τους σε όλες τις εποχές – ακριβώς επειδή είναι αφαιρέσεις – είναι εξίσου προϊόν ιστορικών συνθηκών ακόμα και στην συγκεκριμένη μορφή των αφαιρέσεων, και διατηρούν την πλήρη ισχύ τους μόνο για το και εντός του πλαισίου αυτών των συνθηκών”.

203. οι ιδέες από μόνες τους δεν μπορούν να οδηγήσουν πέρα από το υπάρχον θέαμα…μια πρακτική δύναμη σε κίνηση: πβλ. Μαρξ και Ένγκελς: Η Αγία Οικογένεια (κεφ. VI.3.c): “Οι ιδέες δε μπορούν ποτέ να οδηγήσουν πιο πέρα από μια παλιά τάξη του κόσμου αλλά μόμο πιο πέρα από τις ιδέες της παλιάς τάξης του κόσμου…Για να πραγματοποιηθούν οι ιδέες χρειάζονται άνθρωποι που θα ασκήσουν μια πρακτική δύναμη”. Μια παρόμοια διατύπωση υπάρχει και στην ενότητα “Ανθρώπινες Απαιτήσεις” στα Χειρόγραφα του 1844 του Μαρξ: “Για να καταργηθεί η ιδέα της ατομικής ιδιοκτησίας, η ιδέα του κομμουνισμού είναι αρκετά επαρκής. Αλλά απαιτεί πραγματική κομμουνιστική δράση για μα καταργηθεί η πραγματική ατομική ιδιοκτησία”. Αυτή η θεωρία δεν περιμένει θαύματα από την εργατική τάξη: πβλ. Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία του Μαρξ (ενότητα 3): “Η εργατική τάξη δεν περίμενε θαύματα από την Κομμούνα”.

204. “βαθμός μηδέν της γραφής”: τίτλος βιβλίου του Ρολάν Μπαρτ⁶ (μεταφρασμένο στα αγγλικά ως Writing Degree Zero). Σημαίνει την γραφή που είναι εντελώς απογυμνωμένη από ουσία και νόημα, αφήνοντας τίποτα άλλο παρά τον “γυμνό σκελετό”: η γραφή “ως τέτοια” [καθαυτή]. Συνεπώς η “αντιστροφή” της είναι η γραφή που έχει την πληρέστερη δυνατή ουσία και σημασία.

205. Το ίδιο το στυλ της διαλεκτική ς θεωρίας…αναπόφευκτη καταστροφή: Cf. Marx’s Afterword to the Second German Edition of Capital: “In its rational form dialectics is a scandal and an abomination to bourgeois society and its doctrinaire professors, because in comprehending the existing state of things it simultaneously recognizes the negation of that state, its inevitable destruction; because it regards every historically developed social form as in fluid movement, and thus takes into account its transitory nature as well as its momentary existence.”

206. “Η αλήθεια δεν είναι σαν το προϊόν στο οποίο δεν…που το έφτιαξε”: αναφορά από τον Πρόλογο στην Φαινομενολογία του Πνεύματος (Miller #39, σελ. 23· Baillie, σελ. 99· Kaufmann, σελ. 60). αντιστροφή: η γαλλική λέξη renversement μπορεί να σημαίνει αντιστροφή ή αναστροφή, αλλά έχει επίσης μια πιο ενεργή συνδήλωση της ανατροπής ή του αναποδογυρίσματος. Détournement/μεταστροφή: η γαλλική λέξη σημαίνει εκτροπή, αναδρομολόγηση, υπεξαίρεση, (αερο)πειρατία, ή διαφορετικά η εκτροπή κάποιου πράγματος από την κανονική του πορεία ή σκοπό. Όπως οι περισσότεροι αγγλόφωνοι που έχουν πραγματικά κάνει πρακτική στην μεταστροφή, έχω επιλέξει να διατηρήσω την γαλλική γραφή και προφορά του ουσιαστικού (day-toorn-uh-maw) και να αγγλικοποιήσω το ρήμα (detourn). Για περισσότερα για τη μεταστροφή, δείτε την Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 8-14, 55-56· επεκταμένη έκδοση, σελ. 14-21, 67-68. απαντά την “φιλοσοφία της αθλιότητας” με την “αθλιότητα της φιλοσοφίας”: Ο Μαρξ άσκησε κριτική στο Η Φιλοσοφία της Αθλιότητας του Προιντόν (1846) γράφοντας την Αθλιότητα της Φιλοσοφίας (1847). “Αλλά παρόλες τις τροπές και εκτροπές…ιστορική ενδυμασία”: Οι δυο παραπομπές από τον Kierkegaard είναι από τα Philosophical Fragments⁷, κεφ. 5.

207. Η λογοκλοπή είναι αναγκαία…: ολόκληρη αυτή η θέση είναι μια αυτολεξεί λογοκλοπή από το Poésies (Μέρος II) του Ducasse. Ο Isidore Ducasse (1846-1870), γνωστός ως Λωτρεαμόν (Lautréamont), είναι ο μυστηριώδης συγγραφέας του Maldoror και του Poésies, που αμφότερα κάνουν εκτεταμένη χρήση της μεταστροφής. Στο αυτοβιογραφικό του έργο Πανηγυρικός⁸ (1989, μεταφρασμένο από τους James Brook και John McHale, Verso, 2004, σελ. 42-43), ο Ντεμπόρ περγράφει την εμπειρία του από καταιγίδες στην ορεινή περιοχή της κεντρικής Γαλλίας: “Μόνο μια φορά, τη νύχτα, είδα μια αστραπή να πέφτει κοντά μου απέξω: δεν μπορούσες να δεις καν πού είχε πέσει· όλο το τοπίο φωτίστηκε εξίσου για μια καταπληκτική/εντυπωσιακή στιγμή. Τίποτα στην τέχνη δεν μου έχει δώσει ποτέ αυτή την εντύπωση της αμετάκλητης λαμπρότητας, εκτός από την πρόζα που ο Λωτρεαμόν χρησιμοποίησε στην προγραμματική του έκθεση που αποκάλεσε Poésies”.

208. Η μεταστροφή έχει θεμελιώσει την αιτία της σε τίποτα άλλο από…: πβλ. το άνοιγμα του βιβλίου του Max Stirner⁹ The Ego and His Own: “Θεμελίωσα την αιτία στο τίποτα”

Κεφάλαιο 9

επιγραφή: Η παραπομπή είναι από την Φαινομενολογία του Πνεύματος του Χέγκελ (Miller #178, σελ. 111· Baillie, σελ. 229).

214. αυτό που ο Μανχάιμ καλεί “ολική ιδεολογία”: δείτε Karl Mannheim¹⁰: Ιδεολογία και Ουτοπία, Μέρος II.

215. “έκφραση…ανάμεσα στους ανθρώπους”: αναφορά από την ενότητα “Αλλοτριωμένη Εργασία” στα Χειρόγραφα του 1844 του Μαρξ. “καθώς η ποσότητα των αντικειμένων αυξάνεται…ο άνθρωπος υποδουλώνεται” και “Η ανάγκη για χρήμα…η μόνη ανάγκη που παράγει”: αναφορές από την ενότητα “Ανθρώπινες Απαιτήσεις” των Χειρογράφων του 1844 του Μαρξ (γνωστό και ως Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα). Η παραπομπή από τo Jenenser Realphilosophie του Χέγκελ είναι από την ίδια παράγραφο που έχει μεταστραφε στη Θέση 2.

217. Ψευδής Συνείδηση: Το βιβλίο του Τζόσεφ Γκαμπέλ¹¹ La Fausse Conscience (1962)· μεταφράστηκε από την ως False Consciousness: An Essay on Reification (Harper, 1975). ο διαχωρισμός έχει χτίσει τον δικό του κόσμο: πβλ. Παροιμίες 9:1: “Η σοφία έχει χτίσει τον δικό της οίκο”.

218. “Σε κλινικές περιγραφές…αλληλοσυνδέονται”: αναφορά από το βιβλίο False Consciousness, σελ. 61-62 (η μετάφραση ελαφρά τροποποιημένη). “το σημάδι του καθρέφτη” (signe du miroir): ψυχιατρικός όρος που αναφέρεται στο επίμονο/εμμονικό κοίταγμα ενός ατόμου στον καθρέφτη και/ή την συγκεχυμένη αντίληψή του ότι έχει βρει συνομιλητές στις εικόνες του καθρέφτη. Ο όρος αποδίδεται ως το “σύμπτωμα του καθρέφτη” στην αγγλική μετάφραση του βιβλίου του Gabel, όπως, πχ. Στο επόμενο απόσπασμα (το οποίο επίσης περιέχει άλλες δυο φράσεις που παρατίθενται από τον Ντεμπόρ): “Μπορώ να επιβεβαιώσω ότι υπάρχει συμπεριφορά στο κοινωνικό επίπεδο που είναι φαινομενολογικά κοντά στο “σύμπτωμα του καθρέφτη” των ψυχιάτρων. Τότε είναι που το Κράτος – συνήθως ολοκληρωτικό – επιλέγει έναν φανταστικό συνομιλητή με σκοπό μια πράξη βίας ή μια εδαφική κατάκτηση (επι)κυρωμένη με την μορφή μιας υποτιθέμενης διαπραγμάτευσης. Αυτό είναι – όπως ακριβώς και το εν λόγω κλινικό φαινόμενο – μια ψευδαίσθηση επαφής/συνάντησης με έναν τεχνητό συνομιλητή· μια συμπεριφορά σχιζοφρενικής δομής” (False Consciousness, σελ. 258-259).

219. “η αφύσικη ανάγκη…στο περιθώριο της ύπαρξης”: αναφορά από την Ψευδή Συνείδηση, σελ. 199.

221. “αυτή η ιστορική αποστολή της εδραίωσης της αλήθειας στον κόσμο”: πβλ. Μαρξ: Εισαγωγή σε μια Κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ: “Tο καθήκον της ιστορίας είναι λοιπόν να εδραιώσει την αλήθεια γι’ αυτόν τον κόσμο από την στιγμή που ο άλλος κόσμος έχει αποδειχτεί απατηλός”. η τάξη που μπορεί να διαλύσει όλες τις τάξεις: πβλ. Στο ίδιο κείμενο, που αναφέρεται στο προλεταριάτο ως “η τάξη που είναι η διάλυση όλων των τάξεων”. “άμεσα συνδεδεμένα με την παγκόσμια ιστορία”: αναφορά από την Γερμανική Ιδεολογία των Μαρξ και Ένγκελς (Μέρος I, κεφ. 2, ενότητα 5).

Κεφάλαιο 5

επιγραφή: η αναφορά είναι από το έργο του Σαίξπηρ: Ερρίκος IV, Μέρος I (V.ii.81, 85).

125. Ο άνθρωπος…είναι ταυτόσημος με τον χρόνο: Η φράση αυτή εμφανίζεται στο έργο του Κώστα Παπαϊωάννου¹ Hegel: Présentation, choix de textes, bibliographie² (Seghers, 1962, σελ. 67). Ωστόσο, ο Παπαϊωάννου συνοψίζει απλά τον Χέγκελ, οπότε ενδέχεται ο Ντεμπόρ να πήρε την ιδέα απευθείας από το έργο του Χέγκελ. “το αρνητικό ον που είναι μόνο στον βαθμό που καταστέλλει το Είναι”: αναφορά από την Φαινομενολογία του Πνεύματος. Αυτή η μετάφραση ακολουθεί τη γαλλική μετάφραση που αναφέρει ο Ντεμπόρ. Οι συνήθεις αγγλικές μεταφράσεις είναι κάπως διαφορετικές (Miller #322, σελ. 193-194· Baillie, σελ. 349). “Η ιστορία η ίδια..φύση στον άνθρωπο”: αναφορά από την ενότητα “Ατομική Ιδιοκτησία και ο Κομμουνισμός” των Χειρογράφων του 1844 του Μαρξ. Η Ιστορία υπήρχε πάντα, αλλά όχι πάντα σε μια ιστορική μορφή: πβλ. Μαρξ: Γράμμα στον Ruge (Σεπτέμβρης 1843): “Ο λόγος πάντα υπήρχε , αλλά όχι πάντα στην λογική του μορφή”.

126. Οι αναφορές είναι από την ενότητα “Ατομική Ιδιοκτησία και Κομμουνισμός” των Χειρογράφων του 1844 του Μαρξ.

127. “η περιπλάνηση…χώρους”: αναφορά από τις Διαλέξεις στην Φιλοσοφία της Παγκόσμιας Ιστορίας: Εισαγωγή του Χέγκελ (Nisbet, σελ. 156).

128. αρνητική ανθρώπινη ανησυχία: Ο Ντεμπόρ λέει ότι αυτή είναι μια αναφορά στην Εγκυκλοπαίδεια του Χέγκελ: “[ο Άνθρωπος] είναι αυτό που δεν είναι, και δεν είναι αυτό που είναι”. Παρόμοιρες δηλώσεις μπορούν να βρεθούν σε διάφορα σημεία στον Χέγκελ, αλλά το πιο κοντινό που βρήκα είναι η αναφορά της Εγκυκλοπαίδειας στον χρόνο: “Ο χρόνος…είναι αυτό το ον που, στον βαθμό που είναι, δεν είναι και στον βαθμό που δεν είναι, είναι” (Τομ. II, #258).

131. Novalis³ (Friedrich Von Hardenberg): Γερμανός ποιητής και φιλόσοφος (1772-1801). Η αναφορά είναι από την συλλογή αφορισμών του, Blüthenstaub (“Pollen”).

133. “Ο Ηρόδοτος…τα έργα των ανθρώπων”: η ενακτήρια πρόταση της Ιστορίας των Περσικών Πολέμων του Ηροδότου.

134. Οι διαιρέσεις ανάμεσα στις ελληνικές κοινότητες: Δείτε την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη.

136. Η αναφορά είναι από τον Panégyrique de Saint Bernard (1653) του Bishop Bossuet.

137. Οι αναφορές είναι από την Γερμανική Ιδεολογία των Μαρξ και Ένγκελς (Μέρος I, κεφ. 4, ενότητα 8).

138. το τελείωμα του Μεσαίωνα: τίτλος ενός βιβλίου του Johan Huizinga (που μεταφράστηκε πλήρως πιο πρόσφατα ως The Autumn of the Middle Ages). Η Αναζήτηση της Χιλιετίας: Το βιβλίο του Norman Cohn “The Pursuit of the Millennium: Revolutionary Millenarians and Mystical Anarchists of the Middle Ages” εκδόθηκε το 1957 (επεκταμένη έκδοση, 1970). Δείτε επίσης το The Movement of the Free Spirit (1986· μεταφρασμένο από τους Randall Cherry και Ian Patterson, Zone Books, 1994) του Ραούλ Βανεγκέμ και το Communalism: From Its Origins to the Twentieth Century (Seabury, 1974) του Kenneth Rexroth. Το βιβλίο του Rexroth, που εξετάζει επίσης μεταγενέστερες ουτοπικές κοινότητες, έχει εξαντληθεί, αλλά μπορεί να βρεθεί διαδικτυακά στο www.bopsecrets.org/rexroth/communalism.htm.

139. Μακιαβέλι: Nicolo Machiavelli (1469-1527), συγγραφέας του Ηγεμόνα και των Λόγων. η πληθωρική ζωή των ιταλικών πόλεων: προς το τέλος του “Προλόγου στην Τέταρτη ιταλική έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος” (1979), ο Ντεμπόρ λέει ότι μια απελευθερωμένη κοινωνία θα μοιάζει με την “επανεμφάνιση μιας Αθήνας ή μιας Φλωρεντίας από την οποία κανείς δεν θα είναι αποκλεισμένος, απλωμένη στα πέρατα του κόσμου”. “το ίδιο το πνεύμα της Αναγέννησης”: η αναφορά και το απόσπασμα από το τραγούδι του Λορέντσο των Μεδίκων είναι ααπό το The Civilization of the Renaissance in Italy (Μέρος V, κεφ. 8) του Jacob Burckhardt.

140. Fronde: μια πολύπλοκη σειρά από εξεγέρσεις και κοινωνικές συγκρούσεις στη Γαλλία (1648-1653). Δείτε το The Fronde: A French Revolution του Oreste Ranum. Ο Ντεμπόρ εξέφραζε συχνά έντονο ενδιαφέρον για το Fronde (και για έναν από τους κύριους πρωταγωνιστές, τον Καρδινάλιο του Retz⁴) προτείνοντας ακόμα και τη δημιουργία μιας ταινία για την περίοδο αυτή: Les aspects ludiques manifestes et latents dans la Fronde (“Φανερές και Κρυφές Παιχνιδιάρικες πτυχές της Fronde”). Δείτε Ντεμπόρ Complete Cinematic Works, σελ. 247. ο ξεσηκωμός των Σκωτσέζων σε υποστήριξη του Καρόλου Εδουάρδου: αποτυχημένη εξέγερση του 1745-1746 σε υποστήριξη του Καρόλου Εδουάρδου Στιούαρτ (“Bonnie Prince Charlie”). Ο κόσμος είχε τώρα ένα καινούριο θεμέλιο: Πβλ. από την “Διεθνή” (τον ύμνο): “Ο κόσμος θα υψωθεί σε καινούρια θεμέλια: εμείς, που είμασταν τίποτα, θα γίνουμε τα πάντα!”

141. αυτή η καινούρια μοίρα που κανείς δεν ελέγχει: πβλ. Λούκατς: Ιστορία και Ταξική Συνείδηση (σελ. 129): “Από αυτό συνεπάγεται ότι οι δυνάμεις που είναι πάνω από τον έλεγχο του ανθρώπου αποκτούν έναν αρκετά διαφορετικό χαρακτήρα. Μέχρι τώρα ήταν αυτός της τυφλής δύναμη μιας – θεμελιωδώς – παράλογης μοίρας, το σημείο στο οποίο η δυνατότητα της ανθρώπινης γνώσης σταματά και αρχίζει η απόλυτη υπερβατικότητα και το βασίλειο της πίστης. Τώρα, όμως, εμφανίζεται ως η αναπόφευκτη συνέπεια γνωστών, γνώσιμων, λογικών συστημάτων νόμων, ως μια αναγκαιότητα που δεν μπορεί να συλληφθεί πλήρως και τελικά”.

143. “Κάποτε υπήρχε ιστορία, αλλά όχι τώρα πια”: αναφορά από την Αθλιότητα της Φιλοσοφίας του Μαρξ (κεφ. 2, ενότητα 1, Έβδομη Παρατήρηση).

144. ντυμένοι σε ρωμαϊκό κοστούμι: πβλ. την 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (κεφ. 1) του Μαρξ: “και τη στιγμή ακριβώς που έμοιαζαν απασχολημένοι να επαναστατικοποιήσοτν τους εαυτούς τους και τα πράγματα, στο να δημιουργήσουν κάτι που δεν είχε υπάρξει ποτέ πριν, σε τέτοιες ακριβώς περιόδους επαναστατικής κρίσης καλούν ανήσυχα τα πνεύματα του παρελθόντος νάρθουν στην υπηρεσία τους και δανείζονται από αυτά τα ονόματά τους, κραυγές μάχης, και στολές για να μπορέσουν να παρουσιάσουν την καινούρια σκηνή της παγκόσμιας ιστορίας σε αυτή την από καιρό καθιερωμένη μεταμφίεση και σε αυτή τη δανεική γλώσσα. Έτσι ο Λούθηρος φόρεσε τη μάσκα του Αποστόλου Παύλου, η Επανάσταση από το 1780 έως το 1814 έντυσε τον εαυτό της εναλλάξ ως την Ρωμαϊκή δημοκρατία και την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία…Ο Camille Desmoulins, ο Δαντόν, ο Σαιν-Ζυστ, ο Ναπολέων, οι ήρωες καθώς και τα κόμματα και οι μάζες της παλιάς Γαλλικής Επανάστασης, επιτέλεσαν το καθήκον της εποχής τους σε ρωμαϊκό κουστούμι και με ρωμαϊκές φράσεις, το καθήκον της απελευθέρωσης από τις αλυσίδες και της συγκρότησης της σύγχρονης αστικής κοινωνίας”. To πρώτο έτος της Δημοκρατίας: Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης το ημερολόγιο αναθεωρήθηκε ώστε να χρονολογεί από την έναρξη της Δημοκρατίας (22 Σεπτεμβρίου 1792). Ο Ναπολέων το επανέφερε στο παραδοσιακό χριστιανικό ημερολόγιο το 1806. “Χριστιανισμός…η πιο κατάλληλη μορφή θρησκείας”: αναφορά από το Κεφάλαιο του Μαρξ (Τομ. I, κεφ. 1, ενότητα 4).

Κεφάλαιο 6

επιγραφή: Η αναφορά είναι από το #247 του Oráculo manual y arte de prudencia (1647) του Gracián, μεταφρασμένο στα αγγλικά ως The Art of Worldly Wisdom⁵.

147. Η πρώτη αναφορά από την Αθλιότητα της Φιλοσοφίας του Μαρξ (κεφ. 1, ενότητα 2). “έδαφος της ανθρώπινης ανάπτυξης”: αναφορά από το Μισθοί, Τιμές και Κέρδος του Μαρξ (κεφ. 13).

149. να διατηρεί την οπισθοδρόμηση της καθημερινής ζωής: Δείτε την ομιλία του Ντεμπόρ “Perspectives for Conscious Changes in Everyday Life” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 68-75· επεκταμένη έκδοση 90-99), όπου συζητά το πώς η καθημερινή ζωή μπορεί να ειδωθεί ωσάν να “αποικίζεται”.

151. Η αναφορά είναι από το Κεφάλαιο του Μαρξ (Τόμ. I, κεφ. 7, ενότητα 1).

156. το παρελθόν εξακολουθεί να κυριαρχεί το παρόν: πβλ. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (Μέρος 2): “Στην αστική κοινωνία, το παρελθόν κυριαρχεί το παρόν· στην κομμουνιστική κοινωνία το παρόν κυριαρχεί το παρελθόν”.

157. Η ατομική εμπειρία…παραμένει χωρίς γλώσσα: Για την διαλεκτική της γλώσσας και της ποίησης, δείτε Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 114-117, 170-175· επεκταμένη έκδοση, σελ. 149-153, 222-228.

159. Με σκοπό να εξαναγκάσει τους εργάτες…να απαλλοτριώσει βίαια τον χρόνο τους: πβλ. την παρουσίαση της αρχικής απαλλοτρίωσης και εκτοπισμού των εργατών από την κοινή γη στην “Πρωταρχική Συσσώρευση”, στα κεφάλαια στο τέλος του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου του Μαρξ.

160. “Ο αμερικανικός τρόπος θανάτου”: νύξη στο ομώνυμο βιβλίο σχετικά με την βιομηχανία κηδειών από την Jessica Mitford (1963· επικαιροποιημένη έκδοση, 1998).

163. τον μαρασμό της κοινωνικής μέτρησης του χρόνο προς όφελος μιας “ομοσπονδίας” ανεξάρτητων χρόνων: αναφορά στην έννοια του Μαρξ για τον “μαρασμό του κράτους” και στην αναρχική έννοια της αντικατάστασης του κράτους από ομοσπονδίες ανεξάρτητων κοινοτήτων. “καταργεί οτιδήποτε υπάρχει ανεξάρτητα από τα άτομα”: αναφορά από την Γερμανική Ιδεολογία των Μαρξ και Ένγκελς (Μέρος I, κεφ. 4, ενότητα 6).

164. Ο κόσμος ονειρεύεται πάντα έναν τέτοιο χρόνο…έχοντας συνείδησή του: πβλ. το Γράμμα στον Ruge (Σεπτέμβρης 1843) του Μαρξ: “Ο κόσμος κατέχει για πολύ καιρό το όνειρο ενός πράγματος, του οποίου τώρα αρκεί να αποκτήσει επίγνωση ώστε να το κατέχει πραγματικά”.

επιγραφή: Εξέγερση της 18ης Μαρτίου: δηλ. Η Παρισινή Κομμούνα (18 Μαρτίου – 28 Μαΐου 1871). τρομακτική οργάνωση…στρατός: ο παράλογα υπερβολικός χαρακτηρισμός της Πρώτης Διεθνούς από την κοινοβουλευτική επιτροπή (της Κομμούνας).

73. Η πραγματική κίνηση που μετασχηματίζει τις υπάρχουσες συνθήκες: Πβλ. Μαρξ και Ένγκελς: Η Γερμανική Ιδεολογία (Μέρος I, κεφ. 2, ενότητα 5): “Για μας ο κομμουνισμός δεν είναι μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί, ένα ιδεώδες στο οποίο θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Αυτό που ονομάζουμε κομμουνισμό είναι η πραγματική κίνηση που διαλύει τις υπάρχουσες συνθήκες”. Κάθε στατική τάξη κατέρρευσε σε σκόνη: Πβλ. Μαρξ και Ένγκελς Κομμουνιστικό Μανιφέστο (Μέρος 1): “Ό,τι είναι στέρει λιώνει στον αέρα, ό,τι είναι ιερό βεβηλώνεται και ο άνθρωπος αναγκάζεται επιτέλους να αντιμετωπίσει τις πραγματικές συνθήκες της ζωής του, και τις σχέσεις του με το είδος του, με ένα καθαρό και διαφωτιστικό τρόπο”.

74. αναγκασμένοι να δουν τις σχέσεις τους με έναν ξεκάθραο και διαφωτιστικό τρόπο: δείτε την προηγούμενη παραπομπή από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Το τελευταίο ασυνείδητο μεταφυσικό όραμα της ιστορικής εποχής: δηλ. Την φιλοσοφία της ιστορίας του Χέγκελ.

76. Χέγκελ: Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), Γερμανός φιλόσοφος. Αν και είναι δυνατό να κατανοήσουμε το μεγαλύτερο μέρος της Κοινωνίας του Θεάματος χωρίς να ξέρουμε τίποτα για τον Χέγκελ, μια κάποια οικειότητα με το έργο του είναι χρήσιμη για καθέναν που επιθυμεί να εμπλακεί με τον διαλεκτικό τύπο της ριζοσπαστικής δράσης που εγκαινιάστηκε από τον Μαρξ και αναπτύχθηκε περαιτέρω από τους καταστασιακούς. Αυτή η διαλεκτική μέθοδος που ο Alexander Herzen¹ κάλεσε ως “η άλγεβρα της επανάστασης”², διατέμνει την παραδοσιακή λογική, εκφράζοντας τον δυναμικό τρόπο με τον οποίο τα πράγματα αλληλεπιδρούν, πώς διαιρούνται, συγχωνεύονται, αναπτύσσονται, φθείρονται και μετασχηματίζονται, μερικές φορές στα αντίθετά τους. Επειδή το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου του Χέγκελ είναι αρκετά δύσκολο, σχόλια και άλλες δευτερεύουσες αναγνώσεις είναι σχεδόν απαραίτητες. Ένα καλό σημείο για να ξεκινήσει κανείς είναι το “Hegel: A Very Short Introduction” του Peter Singer. Ένα πιο ουσιαστικό έργο που τοποθετεί τον Χέγκελ στο ιστορικό συγκείμενό του είναι το Reason and Revolution: Hegel and the Rise of Social Theory του Μαρκούζε. Η Φιλοσοφία της Ιστορίας είναι ίσως το πιο βατό έργο του Χέγκελ: το γεγονός ότι καταπιάνεται με συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα μπορεί να σας βοηθήσει βα δείτε πώς εκφράζονται στην πράξη οι ιδέες του. Η μόνη μετάφραση των απάντων του είναι μάλλον παλιά και βασίζεται σε μια παρωχημένη γερμανική έκδοση, αλλά υπάρχει μια καλή σύγχρονη έκδοση της Εισαγωγής, που έχει εκδοθεί με τον τίτλο: Lectures on the Philosophy of World History: Introduction (Cambridge University Press, 1975, μετάφραση H.B. Nisbet). Πιο δύσκολο, αλλά πολύ πλούσιο, είναι το έργο η Φαινομενολογία του Πνεύματος. Προτιμώ την έκδοση με αυτόν τον τίτλο (Oxford University Press, 1977, μετάφραση από τον A.V. Miller με σχόλια του J.N. Findlay) από την παλιότερη μετάφραση του J.B. Baillie με τον τίτλο Η Φαινομενολογία του Νου (Allen & Unwin/Humanities Press, 1949). Το Hegel: Texts and Commentary (Anchor, 1966) του Walter Kaufmann περιέχει μια σχολιασμένη μετάφραση του Προλόγου. Tτο ζήτημα δεν ήταν πλέον να ερμηνεύσουμε τον κόσμο, αλλά να ερμηνεύσουμε τον μετασχηματισμό του κοσμου: Πβλ. Μαρξ “Θέσεις για τον Φόυερμπαχ”: “οι φιλόσοφοι έχουν μόνο ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους· το ζήτημα τώρα είναι να τον αλλάξουμε”. η συνείδηση που φτάνει πάντα πολύ αργά: Πβλ. την Εισαγωγή στην Φιλοσοφία του Δικαίου του Χέγκελ: “Όσον αφορά την προσπάθεια να διδάξει τον κόσμο τι θα έπρεπε να είναι, γι’ αυτόν τον σκοπό η φιλοσοφία φτάνει πάντα πολύ αργά. Ως η σκέψη του κόσμου, εμφανίζεται μόνο όταν η πραγματικότητα είναι ήδη εκεί”. οι αστικές επαναστάσεις του 17ου και του 18ου αιώνα: κυρίως στην Αγγλία (1640-1660 and 1688), στην Αμερική (1775-1788) και τη Γαλλία (1789-1799). Karl Korsch³, “Θέσεις για τον Χέγκελ και την Επανάσταση”: αυτό το σύντομο αλλά πολύ μεστό και περιεκτικό κείμενο μπορεί να βρεθεί στο Douglas Kellner (εκδ.), Karl Korsch: Revolutionary Theory (University of Texas Press, 1974, σελ. 277-278) και δικτυακά στο: www.bopsecrets.org/CF/korsch.htm. “η αποθέωση των υπαρχουσών συνθηκών”: άλλη μια αναφορά από το κείμενο του Κορς. απόλυτα ηρωϊκή δύναμη που έχει κάνει αυτό που θέλει και θέλει αυτό που έχει κάνει: Πβλ. Χέγκελ: Εγκυκλοπαίδεια (Τόμος I, #140): “οι μεγάλοι άντρες θέλησαν αυτό που έκαναν, και έκαναν αυτό που θέλησαν”. μόνο που το δικαστήριο στο οποίο θα μπορούσε να κριθεί η αλήθεια είναι κλειστό: Πβλ. το ποίημα “Παραίτηση” του Friedrich Schiller⁴ (1786): “Η παγκόσμια ιστορία είναι το δικαστήριο που κρίνει τον κόσμο”, αναφέρεται στην Φιλοσοφία του Δικαίου του Χέγκελ (#340).

77. η ιστορική σκέψη δεν έχει ξεχαστεί: Πβλ. Χέγκελ: Ιστορία της Φιλοσοφίας (Τόμος III): “Το Πνεύμα μοιάζει συχνά να έχει ξεχαστεί και να χάνει τον εαυτό του, αλλά ενδόμυχα/εσωτερικά αντιτιθέμενο στον εαυτό του, δουλεύει ενδογενώς πάντα προς τα μπροστά όπως λέει ο Άμλετ για το φάντασμα του πατέρα του, “Καλά τα κατάφερες, παλιέ τυφλοπόντικα” – μέχρι που έχοντας ενδυναμώσει τον εαυτό του χωρίζει στα δυο την κρούστα της γης που το διαχώρισε από τον ήλιο του, την Έννοιά του, έτσι που η γη θρυμματίζεται σε σκόνη”. Το συμπέρασμα αυτής της σκέψης: δηλ. Το ιδεαλιστικό φιλοσοφικό συμπέρασμα του Χέγκελ. η μέθοδός του: η διαλεκτική μέθοδος του Χέγκελ.

78. Στίρνερ: Max Stirner⁵ (1806-1856), Γερμανός ατομικιστής αναρχικός φιλόσοοφς, συγγραφέας του The Ego and His Own. Μπακούνιν: Μιχαήλ Μπακούνιν (1814-1876), Ρώσος αναρχικός επαναστάτης, συνεργάτης και στη συνέχεια αντίπαλος του Μαρξ μέσα στην Πρώτη Διεθνή. Mαρξ: Kαρλ Μαρξ (1818-1883), Γερμανός επαναστάτης. Η βιβλιογραφία σχετικά με το έργο του Μαρξ είναι αχανής, και στο μεγαλύτερο μέρος της μη αξιόπιστη (οτιδήποτς υπονοεί ότι ο Μαρξ είχε την οποιαδήποτε σχέση με τα λεγόμενα “μαρξιστικά” ή “κομμουνιστικά” καθεστώτα είναι εντελώς αναξιόπιστο). Μια εξαιρετική γενική εισαγωγή είναι το έργο του Κορς Karl Marx (1938). Το βιβλίο του Κορς έχει εξαντληθεί αλλά μπορεί να βρεθεί στον ιστότοπο www.bopsecrets.org/CF/korsch-karlmarx.htm.

79. Μπερνστάιν: Το βιβλίο του Μπερνστάιν: Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie (“Τα προαπαιτούμενα του Σοσιαλισμού και τα Καθήκοντα της Σοσιαλδημοκρατίας”) εκδόθηκε το 1899, και οι “αναθεωρητικές” του θέσεις προκάλεσαν ένθερμες αντιπαραθέσεις για πολλά χρόνια αργότερα. Έχει μεταφραστεί ως Evolutionary Socialism και πιο πρόσφατα ως The Preconditions of Socialism. 1847 Μανιφέστο: δηλ. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Ένγκελς: Friedrich Engels (1820-1895), Γερμανός επαναστάτης, ο επιστήθιος συνεργάτης του Μαρξ.

80. “διάσωση”…με “μεταμόσχευση”: Πβλ. Κορς “Θέσεις στον Χέγκελ και την Επανάσταση”: “H προσπάθεια που έγινε από τους θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού να διασώσουν την υψηλή τέχνη του διαλεκτικού σκέπτεσθαι μεταμοσχεύοντάς την από την γερμανική ιδεαλιστική φιλοσοφία στην υλιστική σαντίληψη της φύσης και της ιστορίας, από την αστική στην προλεταριακή θεωρία της επανάστασης, εμφανίζεται, τόσο ιστορικά όσο και θεωρητικά, σαν ένα μεταβατικό βήμα μόνο. Αυτό που έχει επιτευχθεί δεν είναι μια θεωρία της προλεταριακής επανάστασης που αναπτύσσεται στη δική της βάση, αλλά μιας προλεταριακής επανάστασης που αναδύεται από την αστική επανάσταση· μια θεωρία, συνεπώς, που από κάθε άποψη, στο περιεχόμενο και την μέθοδό της, ταλανίζεται ακόμα από τα εκ γενετής σημάδια του Ιακωβινισμού, δηλαδή της επαναστατικής θεωρίας της αστικής τάξης”. οι πληγές της ιστορίας δεν αφήνουν σημάδια: Πβλ. Χέγκελ Η Φαινομενολογία του Πνεύματος (Miller #669, σελ. 407; Baillie, σελ. 676): “Τα τραύματα του Πνεύματος επουλώνονται, και δεν αφήνουν πίσω σημάδια”. “Από όλα τα εργαλεία…είναι η ίδια η τάξη”: Αναφορά από την Αθλιότητα της Φιλοσοφίας⁶ του Μαρξ (κεφ. 2).

81. “Αναγνωρίζουμε μόνο μια επιστήμη: την επιστήμη της ιστορίας”: αναφορά από την Γερμανική Ιδεολογία των Μαρξ και Ένγκελς (Μέρος I, κεφ. 1, ενότητα 1).

83. Ουτοπικοί σοσιαλιστές: ιδιαίτερα οι Henri de Saint-Simon⁷ (1760-1825), Charles Fourier⁸ (1772-1837) και Robert Owen⁹ (1771-1858), των οποίων οι θεωρίες αντιπαρατίθονταν με τον “επιστημονικό σοσιαλισμό” των Μαρξ και Ένγκελς (δείτε Ένγκελς: Σοσιαλισμός: Ουτοπικός και Επιστημονικός¹⁰). άοπλοι προφήτες: ο Μακιαβέλλι συγκρίνει “οπλισμένους” και “άοπλους” προφήτες στο Κεφάλαιο 6 του Ηγεμόνα. Sombart: Η αναφορά είναι από το Κεφάλαιο 2 του Σοσιαλισμός και το Σοσιαλιστικό Κίνημα τον 19ο αιώνα (1896) του of Werner Sombart.¹¹ Ο Sombart δεν παρουσιάζει την δική του άποψη, αλλά παραφράζει ειρωνικά τις απόψεις των ουτοπικών σοσιαλιστών. δεν συμπεριλαμβάνει την επίγνωση…να την επανενδυναμώσει: Πβλ. Sombart, ό.π.: “Στο βαθμό που οι ακόλουθοι του [Owen] υποθέτουν ότι η παρούσα τάξη πραγμάτων δεν είναι τίποτα άλλο από ένα λάθος, ότι μόνο γι’ αυτόν τον λόγο οι άνθρωποι βρίσκουν τον εαυτό τους στην τωρινή τους θέση, ότι η αθλιότητα βασιλεύει στον κόσμο επειδή ο άνθρωπος δεν έχει μάθει μέχρι τώρα πώς να τον κάνει καλλίτερο – αυτό είναι λάθος. Οι ουτοπιστές αποτυγχάνουν να δουν, μέσα στην αισιοδοξία τους, ότι ένα κομμάτι αυτής της κοινωνίας κοιτάζει το στάτους κβο ως εντελώς ικανοποιητικό και δεν επιθυμεί καμμιά αλλαγή, ότι αυτό το κομμάτι έχει επίσης ένα συμφέρον στη διατήρησή του, και ότι πάντα προκύπτει μια συγκεκριμένη κατάσταση της κοινωνίας επειδή τα πρόσωπα που ενδιαφέρονται γι’ αυτήν έχουν την εξουσία να την διατηρούν”. Σορέλ¹²: το έργο του Georges Sorel Matériaux d’une théorie du prolétariat (1919) δεν έχει μεταφραστεί στα αγγλικά αλλά μερικές ενότητες συμπεριλαμβάνονται στο: From Georges Sorel: Essays in Socialism and Philosophy (Oxford University Press, 1976, εκδ. John L. Stanley).

84.“ιδεολογικοποίηση”: Με τον κίνδυνο της υπεραπλούστευσης, μπορεί να ειπωθεί ότι τόσο για τον Μαρξ όσο και για τον Ντεμπόρ η ιδεολογία αναπαριστά μια στερεοποίηση/παγιοποίηση της σκέψης ή της θεωρίας σε δόγμα. Η συνείδηση φτάνει πάντα νωρίς: Πβλ. την Εισαγωγή στην Φιλοσοφία του Δικαίου του Χέγκελ: “η φιλσοφία φτάνει πάντα πολύ αργά”. “Η ιστορία έδειξε…είναι ώριμη”: αναφορά από την Εισαγωγή του Ένγκελς στην επανέκδοση, το 1895, του έργου του Μαρξ: Οι Ταξικοί Αγώνες στη Γαλλία¹³ (1850).

85. Η γερμανική εργατική τάξη…1848: Δείτε το Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Γερμανία¹⁴ του Ένγκελς. Παρισινή Κομμούνα (1871): Δείτε το: Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία¹⁵ του Μαρξ και το “Θέσεις σχετικά με την Παρισινή Κομμούνα” (Ανθολογία της ΚΔ, 314-317· επεκταμένη έκδοση, σελ. 398-401) των Ντεμπόρ, Καγιάτι, Βανεγκέμ.

87. “είτε σε έναν επαναστατικό μετασχηματισμό…των εμπόλεμων τάξεων”: αναφορά από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (Μέρος 1). μελετώντας τον Βοναπαρτισμό…“να καταδικαστεί στον ίδιο πολιτικό εκμηδενισμό με τις άλλες τάξεις”: Δείτε Μαρξ: Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (κεφ. 4): “Ανάλογα, στιγματίζοντας τώρα σαν “σοσιαλιστικό” αυτό που προηγουμένως εκθείαζε ως “φιλελεύθερο”, η αστική τάξη παραδέχεται ότι τα ίδια τα συμφέροντά της της υπαγορεύουν ότι θα έπρεπε να απελευθερωυθεί από τον κίνδυνο της ίδιας της εξουσίας της· ότι για να μπορέσει να αποκαταστήσει την ηρεμία στη χώρα το ίδιο το αστικό της κοινοβούλιο πρέπει να διακοπεί· ότι για να διατηρήσει κοινωνική της εξουσία άθικτη η πολιτική της εξουσία πρέπει να διαρραγεί· ότι οι αστοί σαν άτομα μπορούν να εξακολουθούν να εκμεταλλεύονται τις άλλες τάξεις και να απολαμβάνουν την αδιατάρακτη ιδιοκτησία, οικογένεια, θρησκεία και τάξη μόνο με την συνθήκη ότι η τάξη τους μπορεί να καταδικαστεί στον ίδιο πολιτικό εκμηδενισμό με τις άλλες τάξεις· ότι για να σώσει το πορτοφόλι της πρέπει να στερηθεί το στέμμα”. Το κείμενο του Μαρξ αναλύει τη διαδικασία με την οποία η κοινωνική αστάθεια που ακολούθησε την γαλλική επανάσταση του 1848 έκανε την αστική τάξη να υποστηρίξει το πραξικόπημα του Λουδοβίκου-Ναπολέοντα Βοναπάρτη (ανηψιού του περίφημου στρατηγού Ναπολέοντα).

88. “το αχανές των καθηκόντων του”: Ο Μαρξ χρησιμοποιεί αυτή τη φράση σε πολλά σημεία, πχ. “Οι προλεταριακές επαναστάσεις…οπισθοχωρούν ξανά και ξανά μπροστά στο αχανές των καθηκόντων τους, μέχρι να δημιουργηθεί επιτέλους μια κατάσταση που πηγαίνει πέρα από το σημείο χωρίς επιστροφή” (H 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, κεφ. 1). ενσωματώνει την ίδια της την καινούρια μορφή εξουσίας: κυριολεκτικά “να είναι η ίδια η εξουσία”. Το νόημα είναι ότι σε αντίθεση με την αστική (ή γραφειοκρατική) κατάληψη της εξουσίας, το προλεταριάτο ως ολότητα θα σχηματίσει έναν καινούριο μη-κρατικό τύπο κοινωνικής οργάνωσης στον οποίον ο καθένας (και συνεπώς κανείς) (δεν) θα είναι “στην εξουσία” – αυτό που οι καταστασιακοί ανέφεραν ως “γενικευμένη αυτοδιαχείριση”. Δείτε τη Σημείωση 179. Η Ιακωβίνικου-τύπου κατάληψη της εξουσίας: αναφορά στη Λέσχη των Ιακωβίνων, το ριζοσπαστικό αστικό κόμμα στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης που κατέλβαε την κρατική εξουσία το 1793. για να μεταμφιέσει τους μερικούς στόχους σε γενικούς: δηλ. Όπως είχε κάνει η αστική τάξη στη διάρκεια προηγούμενων επαναστάσεων (πχ. απαιτώντας απεριόριστη οικονομική ελεύθερία στο όνομα της “Ελευθερίας”).

89. σε ένα γράμμα..που συνόδευε ένα άρθρο που επανεξέταζε το Κεφάλαιο: ακριβέστερα, το γράμμα του Μαρξ συμπεριελάμβανε κάποιες προτάσεις για μια τέτοια επανεξέταση, τις οποίες ήλπιζε ότι ο Ένγκελς θα ανέπτυσσε και θα υπέβαλλε.

90. η θεωρία της πράξης επιβεβαιώνεται καθώς γίνεται πρακτική θεωρία: ο Ντεμπόρ λέει ότι αυτή είναι μια μεταστροφή από το Ιστορία και Ταξική Συνείδηση του Λούκατς. Tα σοβιέτ…δεν ήταν μια θεωρητική ανακάλυψη: Το πρώτο σοβιέτ (η ρώσικη λέξη για το “συμβούλιο”) δημιουργήθηκε αυθόρμητα από απεργούς εργάτες στη διάρκεια της Ρωσικής επανάστασης του 1905. Κανείς ριζοσπάστης θεωρητικός δεν είχε προεiδεί αυτή την μορφή λαϊκής αυτο-οργάνωσης όσο προφανής και αν φαινόταν αναδρομικά. Η πιο προχωρημένη θεωρητική της αλήθεια…ήταν η ίδια η ύπαρξή της στην πράξη: Πβλ. Μαρξ: Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία (ενότητα 3): “Tο μεγαλύτερο κοινωνικό μέτρο της Παρισινής Κομμούνας ήταν η ίδια η πρακτική της ύπαρξη”.

91. Πρώτη Διεθνής: Η Διεθνής Ένωση Εργατών, που ιδρύθηκε στο Λονδίο το 1864 και διαλύθηκε το 1870 σαν συνέπεια του σχίσματος ανάμεσα στην μαρξιστική και την μπακουνινική φράξια. η συνειδητή αυτο-χειραφέτηση της εργατικής τάξης: Πβλ. Την εισαγωγική γραμμή του “Κανονισμού” της Πρώτης Διεθνούς: “Θεωρώντας ότι η χειραφέτηση των εργαζόμενων τάξεων πρέπει να κατακτηθεί από τις ίδιες τις εργαζόμενες τάξεις…” “…αόρατοι καπετάνιοι κατευθύνουν την επανάσταση…μέσα από τη συλλογική δικτατορία της Συμμαχία”: παραπομπή από το γράμμα του Μπακούνιν στον Albert Richard (Αύγουστος 1870), παρμένο από το Sam Dolgoff (εκδ.), Bakunin on Anarchy (Vintage, 1971, σελ. 177-182). Η “Συμμαχία” ήταν η μυστική οργάνωση του Μπακούνιν, η Διεθνής Συμμαχία για την Σοσιαλδημοκρατία¹⁶ (Κοινωνική Δημοκρατία). δυο ιδεολογίες της επανάστασης της εργατικής τάξης ήρθαν αντιμέτωπες μεταξύ τους…το αποτέλεσμα ήταν πολύ διαφορετικό από αυτό που είχε επιδιωχθεί: Πβλ. την Εισαγωγή του Ένγκελς στην επανέκδοση του Εμφυλίου Πολέμου στη Γαλλία του Μαρξ το 1895: “η Κομμούνα καταναλώθηκε σε μια άκαρπη διαμάχη ανάμεσα στα δυο κόμματα που την διαιρούσαν, του Μπλανκιστές (την πλειοψηφία) και τους Προυντονιστές (την μειοψηφία), καμμιά από τις οποίες δεν ήξερε τι έπρεπε να γίνει”.

92. Αναρχισμός: Για μια καλή ιστορική επισκόπηση, δείτε Daniel Guérin: No Gods, No Masters: An Anthology of Anarchism (AK Press, 2010, μεταφρασμένο από τον Paul Sharkey).Μια άλλη πιο εκλεκτική και θεματικά οργανωμένη συλλογή είναι το: Patterns of Anarchy (Anchor, 1966, εκδ. Leonard Krimerman και Lewis Perry). Οι αναρχικοί πασχίζουν να πραγματώσουν ένα ιδεώδες: Πβλ. Μαρξ: Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία (ενότητα 3): “Οι εργάτες..δεν έχουν ιδεώδη να πραγματώσουν”. τοποθετεί τα πάντα στο ίδιο επίπεδο και εξαλείφει κάθε σύλληψη ιστορικού κακού: Στην Αισθητική του (Μέρος III, Ενότητα III, κεφ. 1.3(c)), ο Χέγκελο περιγράφει τους κλασσικούς Φλαμανδούς ζωγράφους¹⁷ (Bruegel¹⁸, κ.λπ.) ωσάν να αναπαριστούν “την Κυριακή της ζωής που εξισώνει τα πάντα και αφαιρεί κάθε κακό· άνθρωποι που είναι τόσο ολόκαρδα χαρούμενοι δεν μπορεί να είναι εντελώς κακοί και αγενείς”. “Το ιστορικό κακό” (mal historique), που θα μπορούσε επίσης να μεταφραστεί ως η “κακή πλευρά της ιστορίας”, αναφέρεται επίσης στην Αθλιότητα της Φιλοσοφίας του Μαρξ (κεφ. 2, ενότητα 1, Παρατήρηση 7) όπου, απαντώντας στις απλουστευτικές διακρίσεις του αναρχικού Προυντόν ανάμεσα στην “καλή” και την “κακή” πλευρά διαφόρων ιστορικών φαινομένων, ο Μαρξ παρατηρεί ότι “είναι η κακή πλευρά που κάνει την ιστορία προκαλώντας αγώνες”. Ομοσπονδία της Jura¹⁹: καθοδηγούμενο από τους αναρχικούς τμήμα της Πρώτης Διεθνούς με βάση την περιοχή του όρους Jura της Γαλλίας και της Ελβετίας.

94. 1936…κοινωνική επανάσταση: O ισπανικός εμφύλιος πόλεμος (1936-1939) ανάμεσα στους φασίστες του στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο και την εκλεγμένη από τον λαό Δημοκρατία συνοδεύτηκε από μια μαζική εμπνευσμένη από τους αναρχικούς επανάσταση σε μια μεγάλη περιοχή της επικράτειας της Δημοκρατίας (ιδιαίτερα στην Βαρκελώνη και στις περιοχές της Καταλωνίας και της Αραγονίας). υποστηριζόμενη από το εξωτερικό. Οι δυνάμεις του Φράνκο υποστηρίζονταν από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Το στρατόπεδο της Δημοκρατίας περιελάμβανε διάφορες αστικές δυνάμεις και κρατικίστικα εργατικά κόμματα: η συμμαχία του Λαϊκού Μετώπου της Δημοκρατίας περιελάμβανε διάφορες φιλελεύθερες αστικές δυνάμεις, ένα μεγάλο Σοσιαλιστικό Κόμμα, ένα μικρότερο επαναστατικό Μαρξιστικό κόμμα (το POUM²⁰) και ένα ακόμα μικρότερο Κομμουνιστικό Κόμμα. οι αναγνωρισμένοι ηγέτες του έγιναν υπουργοί της κυβέρνησης: οι αναρχικοί, αν και συνήθως απείχαν από την πολιτική των εκλογών είχαν κατεξαίρεση υποστηρίξει την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, εν μέρει επειδή είχε υποσχεθεί την αποφυλάκιση χιλιάδων αναρχικών και άλλων πολιτικών κρατουμένων. Από τη στιγμή που ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, οι αναρχικοί διατήρησαν μια άβολη συμμαχία με το δημοκρατικό καθεστώς μέχρι που τελικά δέχτηκαν πισώπλατα τη μαχαιριά (και πάνω απ’ όλα από τους Σταλινικούς, που είχαν γρήγορα τρυπώσει και αναρριχηθεί σε θέσεις εξουσίας μέσα στην κυβέρνηση και ιδιαίτερα στην αστυνομία). Για μια περίοδο αρκετών μηνών, τέσσερις από τους προεξέχοντες αναρχικούς ηγέτες ήταν μέλη της δημοκρατικής κυβέρνησης. καταστρέφοντας την επανάσταση ακόμα κι αν όδευε να χάσει τον εμφύλιο πόλεμο. Το γαλλικό κείμενο, pour perdre la guerre civile (κυριολεκτικά, με σκοπό να χάσει τον εμφύλιο πόλεμο), εμπαίζει το επιχείρημα των Σταλινικών ότι ήταν αναγκαίο να καταστραφεί η επανάσταση για να κερδηθεί ο εμφύλιος πόλεμος. Οι Σταλινικοί επέτυχαν το πρώτο μέρος αυτού του προγράμματος αλλά όχι το δεύτερο. Το βιβλίο Η Ισπανική Επανάσταση και ο Ισπανικός Εμφύλιος του Burnett Bolloten είναι ίσως η καλλίτερη γενική ιστορική παρουσίαση. Το βιβλίο Προσκύνημα στην Καταλωνία²¹ του Τζωρτζ Όργουελ έιναι μια καλή από πρώτο χέρι εξιστόρηση. Το The Anarchist Collectives: Workers’ Self-Management in the Spanish Revolution 1936-1939, Sam Dolgoff (εκδ.), τεκμηριώνει τον πλούτο του λαϊκού πειραματισμού στη διάρκεια της επανάστασης. Αρκετά άλλα βιβλία καταγράφονται στην αναθεωρημένη έκδοση της Ανθολογίας της ΚΔ (σελ. 489, Σημείωση 358).

95: Δεύτερη Διεθνής (γνωστή και ως Σοσιαλιστική Διεθνής): Ιδρυμένη το 1889, διασπάστηκε ουσιαστικό το 1916 όταν τα περισσότερα από τα μέλη που την συγκροτούσαν εγκατέλειψαν την προηγούμενη διεθνιστική αντιπολεμική πολιτική τους και έσπευσαν να συνταχθούν με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις του στη διάρκεια του Πρώτου ΠΠ. Φουριέ: Δείτε το The Utopian Vision of Charles Fourier (Beacon, 1971, εκδ. Jonathan Beecher και Richard Bienvenu) ή το Harmonian Man: Selected Writings of Charles Fourier (Anchor, 1971, εκδ. Mark Poster). Χρηματιστηριακό Κεφάλαιο: αναφορά από τον Πρόλογο του βιβλίου του Rudolf Hilferding²² Das Finanzkapital (1910). Η παραπομπή αυτή συζητείται εκτενέστερα στο βιβλίο του Κορς Marxism and Philosophy²³ (1923, μετάφραση Fred Halliday, NLB, 1970, σελ. 54-58).

97. συνέτριψαν τους Σπαρτακιστές επαναστάτες: Σαν συνέχεια της γερμανικής ήττας στον Πρώτο ΠΠ το 1918, ανταρσίες και εξεγέρσεις σάρωσαν τη Γερμανία. Το καθεστώς του Κάιζερ αντικαταστήθηκε από μια “σοσιαλιστική” κυβέρνηση με επικεφαλής τον Φρίντριχ Έμπερτ, αλλά οι εξεγέρσεις συνεχίστηκαν με αποκορύφωμα μια Γενική Απεργία και την εξέγερση στο Βερολίνο τον Ιανουάριο του με τη συμμετοχή της Λίγκας των Σπαρτακιστών, μια επαναστατική σοσιαλιστική οργάνωση που ίδρυσαν η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λήμπκνεχτ. Το καθεστώς του Έμπερτ, με τη βοήθεια των δεξιών παραστρατιωτικών Freikorps, συνέτριψε την εξέγερση των Σπαρτακιστών και δολοφόνησε την Λούξεμπουργκ και τον Λήμπκνεχτ. Για έναν απολογισμό της επανάστασης στο πλαίσιο της συνολικότερης μεταπολεμικής περιόδου, δείτε το The Kings Depart: Versailles and the German Revolution του Richard M. Watt.

98. συνεπής Καουτσικιστής…διηύθυνε το προλεταριάτο από τα έξω: Ο Ντεμπόρ παρατηρεί ότο ο ρώσος Μπολσεβίκος ηγέτης Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν (1870-1924) και ο γερμανός σοσιαλδημοκράτης ηγέτης Καρλ Κάουτσκυ (1854-1938), αν και σε οξύτατη αντίθεση από συγκεκριμένες πλευρές, είχαν θεμελιώδη συγγένεια από πολλές άλλες, ιδιαίτερα στην προαγωγή την έννοιας του “καθοδηγητικού” ή “πρωτοποριακού” ρόλου της επαναστατικής οργάνωσης. Στο Τι να Κάνουμε; (1903, κεφ. II.B) o Λένιν αναφέρει επιδοκιμαστικά την παρατήρηση του Κάουτσκυ ότι η επαναστατική συνείδηση πρέπει να εισαχθεί από τα έξω στους εργάτες: “Το όχημα της επιστήμης δεν είναι το προλεταριάτο, αλλά η αστική ιντελιγκέντσια…Συνεπώς, η σοσιαλιστική συνείδηση είναι κάτι που εισάγεται στην ταξική πάλη του προλεταριάτου από τα έξω και όχι κάτι που αναδύεται εντός της αυθόρμητα”. Ο ίδιος ο Λένιν διατυπώνει τη θέση (κεφ. ΙΙ.Α): “Έχουμε πει ότι δεν θα μπορούσε να υπάρχει σοσιαλδημοκρατική συνείδηση ανάμεσα στους εργάτες. Θα έπρεπε να εισαχθεί από τα έξω. Η ιστορία όλων των χωρών δείχνει ότι η εργατική τάξη, με τη δική της προσπάθεια αποκλειστικά, είναι ικανή μόνο να αναπτύξει συνδικαλιστική συνείδηση, δηλ. την πεποίθηση ότι θα πρέπει να ενωθεί σε συνδικάτα, να πολεμά τους εργοδίτες και να επιδιώξει να αναγκάσει την κυβέρνηση να περάσει την απαραίτητη εργατική νομοθεσία, κ.λπ.”. Όπως σημειωνόταν στην καταστασιακή μπροσούρα Η Μιζέρια των Φοιτητικών Κύκλων (1966): “Η επανάσταση του 1905 και η αυθόρμητη αυτο-οργάνωση των ρώσων εργατών σε σοβιέτ ήταν ήδη μια κριτική στις πράξεις της ολέθριας θεωρίας [του Λένιν]. Αλλά το μπολσεβίκικο κίνημα εξακολουθούσε να πιστεύει ότι το αυθόρμητο της εργατικής τάξης δεν μπορούσε να πάει πεα από την “συνδικαλιστική συνείδηση” και ήταν επομένως ανίκανη να συλλάβει “την ολότητα”. Αυτό ισοδυναμούσε με τον αποδεκατισμό του προλεταριάτου ώστε το Κόμμα να μπορέσει να βάλει τον εαυτό του στην “ηγεσία” της επανάστασης. Αμφισβητώντας την ιστορική ικανότητα του προλεταριάτου να απελευθερώσει τον εαυτό του, όπως έκανε ο Λένιν τόσο ανηλεώς, σημαίνει την αμφισβήτηση της ικανότητάς του να διαχειριστεί την μελλοντική κοινωνία. Σε μια τέτοια προοπτική, το σλόγκαν “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ” δεν σήμαινε τίποτα άλλο από την κατάκτηση των σοβιέτ από το Κόμμα και την εγκατάσταση του κομματικού κράτους στη θέση του μαραζόμενου “κράτους” του ένοπλου προλεταριάτου” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 334-335· επεκταμένη έκδοση σελ. 426-427). Η συγγένεια Κάουτσκυ-Λένιν συζητείται πιο λεπτομερειακά στο Μαρξισμός και Φιλοσοφία του Κορς (σελ. 102-103).

100. O Μπολσεβικισμός θριάμβεψε για τον εαυτό του στη Ρωσία και η σοσιαλδημοκρατία πολέμησε νικηφόρα για τον παλιό κόσμο: Εκφρασμένο λίγο πιο αναλυτικά: “Ο θρίαμβος της μπολσεβίκικης τάξης συνέπεσε με το διεθνές αντεπαναστατικό κίνημα που ξεκίνησε με τη συντριβή των Σπαρτακιστών από τη γερμανική “Σοσιαλδημοκρατία”. Tα κοινά σημεία της συνδυασμένης νίκης του μπολσεβικισμού και του ρεφορμισμού προχώρησαν βαθύτερα από τον φαινομενικό ανταγωνισμό τους, γιατί το μπολσεβίκικο καθεστώς αποδείχτηκε τελικά απλά μια καινούρια εκδοχή του ίδιου παλιού θέματος, μια καινούρια μεταμφίεση της παλιάς τάξης…Ο καπιταλισμός, στη γραφειοκρατική και την αστική του ποικιλία, κέρδισε μια καινούρια παράταση ζωής, πάνω από τα πτώματα των ναυτών της Κροστάνδης, των αγροτών της Ουκρανίας και των εργατών του Βερολίνου, του Κιέλου, του Τορίνο, της Σανγκάης και τελικά της Βαρκελώνης” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 331· επεκταμένη έκδοση, σελ. 422-423).

101. Ρόζα Λούξεμπουργκ (1871-1919): Γερμανο-πολωνίδα μαρξίστρια επαναστάτρια. Die Rote Fahne: Η Κόκκινη Σημαία, εφημερίδα της Λίγκας των Σπαρτακιστών. λίγες μέρες πριν την καταστροφή της: δηλαδή την ήττα της εξέγερσης των Σπαρτακιστών τον Ιανουάριο του 1919 (δείτε Σημείωση 97).

102. Η επαναλαμβανόμενη αποτυχία…το Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα (Hic Rhodus, hic salta) της περιόδου 1918-1920: Η αίσθηση του Ντεμπόρ είναι ότι το ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα απέτυχε να εκμεταλλευθεί τις σπάνιες χρυσές ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν εκείνη την περίοδο. Ο απόηχος του Πρώτου ΠΠ, που περιελάμβανε την πτώση πολλών κυβερνήσεων, την αλλαγή πολλών εθνικών συνόρων και άλλες ακραίες διαταραχές της ζωής των ανθρώπων, προκάλεσαν μια εκτεταμένη αμφισβήτηση της συνολικής κοινωνικής τάξης. Υπήρχαν μαζικές διαμαρτυρίες και ξεσηκωμοί σε πολλά μέρη της Ευρώπης, αλλά όλα αυτά είτε αφομοιώθηκαν είτε συνετρίβησαν, αφήνοντας την Ρώσικη Επανάσταση ως την μοναδική φαινομενικά “ριζοσπαστική νίκη”. Η φράση Hic Rhodus, hic salta είναι η λατινική μετάφραση της αρχαίας ελληνικής φράσης από έναν από τους μύθους του Αισώπου: ένας ταξιδιώτης καυχιέται ότι ενώ ήταν στη Ρόδο έκανε ένα απίστευτα μεγάλο άλμα και ότι εκεί βρίσκονταν και πολλοί άλλοι άνθρωποι τους οποίους θα μπορούσε να καλέσει σαν μάρτυρες. Ένας από τους παρευρισκόμενους λέει ότι δεν υπάρχει ανάγκη για τέτοιους μάρτυρες αφού θα μπορούσε να επαναλάβει το κατόρθωμα όπου και να βρίσκεται: “Ας υποθέσουμε ότι η Ρόδος είναι εδώ: ορίστε πήδα!”. Η φράση παραλλάχθηκε από τον Χέγκελ (στον Πρόλογο της Φιλοσοφίας του Δικαίου) να σημαίνει “εδώ είναι το τριαντάφυλλο, χόρεψε!” και ο Μαρξ με τη σειρά του ερμήνευσε αυτή τη φράση ως “Τώρα είναι η ευκαιρία, άδραξέ την!” στην 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (κεφ. 1): “οι προλεταριακές επαναστάσεις…οπισθοχωρούν ξανά και ξανά μπροστά στο αχανές των καθηκόντων τους, μέχρι να δημιουργηθεί τελικά μια κατάσταση που κάνει οποιαδήποτε επιστροφή προς τα πίσω αδύνατη, και οι συνθήκες οι ίδιες κραυγάζουν: Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα! – Εδώ είναι το τριαντάφυλλο, εδώ χόρεψε!”

103. “δημοκρατική δικτατορία των εργατών και των αργοτών”: ένα πρώιμο σλόγκαν των Μπολσεβίκων. θεωρία της διαρκούς επανάστασης: η κυρίαρχη αντίληψη ανάμεσα στους περισσότερους σοσιαλιστές ήταν ότι σε υπανάπτυκτες χώρες όπως η Ρωσία, θα έπρεπε πρώτα να ανατραπεί το μοναρχικό ή το φευουδαρχικό σύστημα μέσω μιας καθαρά, ή ως επί το πλείστον, “αστικής” επανάστασης· μόνο κάποιο καιρό αργότερα, όταν η καπιταλιστική ανάπτυξη θα είχε δημιουργήσει τις απαραίτητες υλικές συνθήκες (που θα περιελάμβαναν ένα μεγαλύτερο και πιο εξελιγμένο προλεταριάτο), θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί μια σοσιαλιστική επανάσταση. Η θεωρία της διαρκούς επανάστασης των Λέον Τρότσκι και Αλεξάντερ Πάρβους²⁴ (που αναπτύχθηκε στον απόηχο της Ρώσικης επανάστασης του 1905) εκφράζει τη θέση ότι θα ήταν δυνατόν να προχωρήσει κανείς από το αστικό στο προλεταριακό στάδιο με μια συνεχή διαδικασία (“διαρκής” δεν σημαίνει στο πλαίσιο αυτό “αιώνια”· σημαίνει συνεχής, χωρίς τερματισμό).το σοβιέτ ης Κρονστάνδης: Τον Μάριο του 1921 οι ναύτες της Κροστάνδης, που ήταν από τους πιο ένθερμους συμμετέχοντες στην επανάσταση του 1917, εξεγέρθηκαν ενάντια στην κυνέρνηση των Μπολσεβίκων, καλώντας για μια γνήσια εξουσία των σοβιέτ (δημοκρατικά λαϊκά συμβούλια) σε αντίθεση με την εξουσία του “Σοβιετικού” κράτους. Αποκηρυγμένοι ως αντεπαναστάτες, συνετρίβησαν από τους Μπολσεβίκους (υπό την άμεση ηγεσία του Τρότσκι). Δείτε το The Kronstadt Commune, της Ida Mett, το Kronstadt, 1921 του Paul Avrich ή το Kronstadt 1917-1921: The Fate of a Soviet Democracy του Israel Getzler. Εργατική Αντιπολίτευση: το πρόγραμμα αυτής της ριζοσπαστικής τάσης μέσα στο Μπολσεβίκικο Κόμμα, σχεδιασμένο από την Αλεξάντρα Κολλοντάι²⁵, περιλαμβάνεται στο Selected Writings (Allison & Busby, 1977, σελ. 151-200) της Κολλοντάι. Γενικά για την Ρώσικη Επανάσταση του 1917, Η Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης²⁶ του Τρότσκι αξίζει να διαβαστεί, αλλά θα πρέπει να συμπληρωθεί με την Άγνωστη Επανάσταση²⁷ του Βολίν και το Οι Μπολσεβίκοι και ο Εργατικός Έλεγχος: 1917-1921 του Maurice Brinton²⁸ (που συμπεριλαμβάνεται στην πρόσφατη συλλογή των έργων του Brinton For Workers’ Power από την AK Press).

104. κρατικός καπιταλισμός: δηλαδή ένα σύστημα στο οποίο το κράτος έχει γίνει η κυρίαρχη καπιταλιστική επιχείρηση. “Nέα Οικονομική Πολιτική” (1921-1928): μια προσωρινή παραχώρηση στους αγρότες που περιελάμβανε τη χαλάρωση συγκεκριμένων πλευρών του κρατικού οικονομικού ελέγχου, την εξάλειψη της αναγκαστικής επίταξης των σιτηρών και την παραχώρηση της δυνατότητας στους αγρότες να πουλούν την πλεονάζουσα παραγωγή στην ανοιχτή αγορά. Tρίτη Διεθνής (γνωστή και ως Κομμουνιστική Διεθνής ή Κομιντέρν): “Η Τρίτη Διεθνής δημιουργήθηκε από τους Μπολσεβίκους φαινομενικά ως αντίβαρο στον εκφυλισμό του σοσιαλδημοκρατικού ρεφορμισμού της Δεύτερης Διεθνούς και για να ενοποιήσει την πρωτοπορία του προλεταριάτου σε “επαναστατικά κομμουνιστικά κόμματα”, αλλά ήταν πολύ στενά προσδεμένη στα συμφέροντα των ιδρυτών της για να φέρει μια γνήσια σοσιαλιστική επανάσταση οπουδήποτε. Στην πραγματικότητα η Τρίτη Διεθνής ήταν ουσιαστικά η συνέχεια της Δεύτερης. Το ρωσικό μοντέλο επιβήθηκε γρήγορα στις οργανώσεις των εργατών στη Δύση, και η εξέλιξή τους έκτοτε ήταν ταυτόσημη. Η ολοκληρωτική δικτατορία της γραφειοκρατίας, της νέας άρχουσας τάξης, πάνω στο ρωσικό προλεταριάτο βρήκε την ηχώ της στην υποταγή της μεγάλης μάζας των εργατών σε άλλες χώρες σε ένα στρώμα πολιτικών και συνδικαλιστών γραφειοκρατών των οποίων τα συμφέροντα ήταν ξεκάθαρα σε αντίθεση με αυτά των απλών μελών τους” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 332· επεκταμένη έκδοση, σελ. 423). το καθεστώς της Kuomintang στην Κίνα την περίοδο 1925-1927: Ακριβώς τη στιγμή που οι ριζοσπάστες εργάτες κατακτούσαν σημαντικές νίκες σε μεγάλες πόλες της Κίνας, ο Στάλιν επέμενε ότι το Κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα θα έπρεπε να υποταχθεί στο Κουομιτάγκ, το εθνικιστικό κόμμα υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Chiang Kai-shek. Όταν οι εργάτες της Σανγκάης κατέλαβαν την πόλη τον Απρίλιο του 1927, οι κομμουνιστές ηγέτες τους παρέτρεψαν να καλωσορίσουν τον στρατό του Chiang Kai-shek και να παραδώσουν τα όπλα τους. Μόλις το έκαναν, ο στρατός του Τσανγκ Κάι-σεκ μπήκε στην πόλη και σφαγίασε χιλιάδες ριζοσπαστών εργατών. Δείτε το The Tragedy of the Chinese Revolution του Harold Isaacs. Λαϊκά Μέτωπα στην Ισπανία και τη Γαλλία: η συμμαχία των Ρώσων με την ισπανική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου επέτρεψε στους ισπανούς σταλινικούς να επιτεθούν και να καταστρέψουν αναρχικές κολλεκτίβες και αντίπαλες ριζοσπαστικές ομάδες όπως το POUM. Η ρωσική συμμαχία με την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία οδήγησε στην προδοσία του αντιαποικιοκρατικού αγώνα στη (δείτε Ngo Van: In the Crossfire: Adventures of a Vietnamese Revolutionary, AK Press, 2010, μεταφρασμένο από τον Ken Knabb κ.ά.). υποβάλλοντας την αγροτιά σε ένα καθεστώς τρόμου: δηλαδή μέσω των αναγκαστικών κολλεκτιβοποιήσεων και των “Πενταετών Πλάνων” της περιόδου 1928-1941. Bruno Rizzi: συγγραφέας του The Bureaucratization of the World (1939), που περιλαμβάνει αυτό που μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη σε βάθος ανάλυση της ταξικής φύσης της “Σοβιετικής” Ένωσης. Ante Ciliga (1898-1992): Κροάτης επαναστάτης. Η μπροσούρα Lenin and the Revolution είναι απόσπασμα από το βιβλίο του The Russian Enigma.

107. Η περιγραφή των εξουσιών του Στάλιν αναφέρεται ή απηχεί την περιγραφή από τον Χέγκελ της εξουσίας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων πάνω στους υπηκόους τους στην Φαινομενολογία του Πνεύματος (Miller #481-482, σελ. 292-293; Baillie, σελ. 504-506): “Αυτός ο άρχοντας και κύριος του κόσμου θεωρεί τον εαυτό του με αυτόν τον τρόπο να είναι το απόλυτο πρόσωπο που αγκαλιάζει εντός του το σύνολο της ύπαρξης και για τον οποίον δεν υπάρχει ανώτερο πνεύμα. Είναι ένα πρόσωπο αλλά το μοναδικό πρόσωπο που στέκεται πάνω από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο…Σε αυτή την αυτογνωσία του ως το άθροισμα και την ουσία όλων των υπαρκτών εξουσιών, αυτός ο άρχοντας και κύριος του κόσμου είναι η τιτάνια αυτοσυνείδηση που σκέφτεται τον εαυτό της ωσάν να είναι ένας πραγματικός ζων θεός. Αλλά επειδή είναι μόνο ο τυπικός εαυτός που είναι ανίκανος να τιθασεύσει αυτές τις εξουσίες, οι δραστηριότητές του και η αυτο-ικανοποίηση είναι εξίσου τερατώδεις υπερβολές. Ο άρχοντας του κόσμου αποκτά πραγματικά επίγνωση αυτού που είναι – η παγκόσμια εξουσία του πραγματικού κόσμου – μέσω της καταστροφικής εξουσίας/δύναμης που ασκεί εναντίον του εαυτού των υποτελών του, του εαυτού που στέκεται εναντίον του. Γιατί η εξουσία του δεν είναι η ένωση και η αρμονία του Πνεύματος στο οποίο τα πρόσωπα θα αναγνώριζαν την ίδια την αυτοσυνειδησία τους…Υπάρχουν λοιπόν σε μια απλά αρνητική σχέση, τόσο μεταξύ τους όσο και προς αυτόν που είναι ο δεσμός της σύνδεσης και της συνέχειάς τους”.

108. Η παραπομπή στον Ναπολέοντα είναι από μια συζήτηση που αναφέρεται στα απομνημονεύματα του στρατηγού de Caulaincourt: En traîneau avec l’Empereur (κεφ. 4). Το φιάσκο του Λυσένκο: Ο Trofim Lysenko (1898-1976) ήταν ένας Ουκρανός ψευτοεπιστήμονας του οποίου οι αντι-Μεντελικές θεωρίες και το καινούριο πεδίο της “αγροβιολογίας” έγινε η επίσημη ορθοδοξία όταν ο Στάλιν τον έβαλε υπέυθυνο της Ακαδημίας Γεωργικών Επιστημών της ΕΣΣΔ. Υπό την ηγεσία του, αντίπαλες επιστημονικές θέσεις κατεστάλλησαν, αντίπαλοι επιστήμονες διώχθηκαν και οι αγροτικές πολιτικές και πόροι της χώρας προσανατολίστηκαν προς τα σχήματά του, των οποίων οι υποτιθέμενες επιτυχίες εκθειάζονταν στα επίσημα μέσα ενημέρωσης (αν και επιστήμονες σε άλλες χώρες απέτυχαν να αναπαράγουν οποιονδήποτε από τους ισχυρισμούς του). Η κυριαρχία του εξασθένησε με τον θάνατο του Στάλιν και τελικά κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 όταν μαζικές αποτυχίες στις σοδειές απεκάλυψαν την αγυρτία/δολιότητα των θεωριών του και οι Ρώσοι επιστήμονες άρχισαν να αντιστέκονται ανοιχτά στην εξουσία/αυθεντία του.

110. αποκηρύσσει τον Σταλινισμό από την αφετηρία του: Tρία χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν (1953), ο νέος σοβιετικός ηγέτηγς Νικίτα Χρουτσώφ εγκαινιάζει μια εκστρατεία “απο-σταλινοποίησης”, ξεκινώντας με μια “μυστική” αναφορά στο 20ο Συνέδριο του Κόμματος (ΚΚΣΕ) τον Φεβρουάριο του 1956 με τον τίτλο “Για την Προσωπολατρεία και τις Συνέπειές της”. Όπως υπονοεί και ο τίτλος της αναφοράς, η αποκήρυξη του Στάλιν από τον Χρουτσώφ εστίασε στον Στάλιν ως ένα άτομο που είχε για κάποιον άγνωστο λόγο υποκύψει στην παρόνοια και τη μεγαλομανία και σε δικτατορικές “υπερβάσεις” και ποτέ δεν αμφισβήτησε την φύση του συστήματος στο οποίο τέτοιες υπερβολές θα μπορούσαν να αναδυθούν. Παρόλο που η αποσταλινοποίηση παρήγαγε κάποια στοιχεία “απόψυξης” (πολλοί άνθρωποι απελευθερώθηκαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και υπήρξε μια κάποια χαλάρωση της λογοκρισίας κ.λπ.), η επιφανειακή φύση της εκστρατείας αποκαλύφθηκε τον ίδιο χρόνο όταν ο Χρουτσώφ έστειλε τα ρωσικά τανκ για να συντρίψουν την ουγγρική επανάσταση.

111. δημόσια σύγκρουση ανάμεσα στο Ρώσικο και το Κινέζικο ψεύδος: δείτε τις εισαγωγικές παραγράφους από “Tο Σημείο Έκρηξης της Ιδεολογίας στην Κίνα” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 185-186· επεκταμένη έκδοση, σελ. 240-241): “Το λεγόμενο “σοσιαλιστικό στρατόπεδο..δεν υπήρξε σε καμμιά περίπτωση σοσιαλιστικό· τώρα, παρόλες τις προσπάθειες να μπαλωθεί, έχει πάψει καν να είναι ένα στρατόπεδο. Η αποσύνθεση του σταλινικού μονόλιθου καταδεικνύεται ήδη στην συνύπαρξη περίπου είκοσι ανεξάρτητων “γραμμών”, από τη Ρουμανία μέχρι την Κούβα, από την Ιταλία μέχρι το Ιαπωνο-κορεατικο-βιετναμέζικο μπλοκ κομμάτων…Στην σινο-σοβιετική πολεμική, στην οποία η κάθε δύναμη οδηγείται να καταλογίζει στον αντίπαλό της κάθε διανοητό αντιπρολεταριακό έγκλημα, όντας υποχρεωμένη μόνο να μην αναφέρει το πραγματικό έγκλημα (την ταξική εξουσία της γραφειοκρατίας), κάθε πλευρά μπορεί μόνο να φτάσει στο νηφάλιο συμπέρασμα ότι η επαναστατικότητα των άλλων ήταν απλά μια ανεξήγητη οφθαλμαπάτη…Για τη γραφειοκρατία, ο διεθνισμός δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από μια απατηλή διακήρυξη στην υπηρεσία των πραγματικών της συμφέροντων, μια ιδεολογική δικαιολόγηση μεταξύ άλλων, αφού η γραφειοκρατική κοινωνία είναι το ολικό αντίθετο της προλεταριακής κοινότητας. Η εξουσία της γραφειοκρατίας βασίζεται στην κατοχή ενός έθνους-κράτους και πρέπει τελικά να υπακούει στην λογική αυτής της πραγματικότητας, σε συμφωνία με τα ιδιαίτερα συμφέροντα που επιβάλλονται από το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας που κατέχει. Η ηρωική εποχή της πέρασε μαζί με την ιδεολογική χρυσή εποχή του “σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα” που ο Στάλιν ήταν αρκετά πανούργος να διατηρήσει καταστρέφοντας τις επαναστάσεις στην Κίνα το 1927 και στην Ισπανία το 1937. Η αυτόνομη γραφειοκρατική επανάσταση στην Κίνα το 1949 – όπως λίγο μόλις πριν στην Γιουγκοσλαβία το 1946 – εισήγαγε στην ενότητα του γραφειοκρατικού κόσμου ένα διαλυτικό σκουλήκι που τον διέλυσε σε λιγότερα από είκοσι χρόνια”. Εργάτες του Ανατολικού Βερολίνου…: αναφορά στην εξέγερση του 1953 στην Ανατολική Γερμανία. Εργατικά συμβούλια στην Ουγγαρία: Aν και η ουγγρική εξέγερση του 1956 ενάντια στην ρωσική κυριαρχία συσπειρωνόταν φαινομενικά γύρω από το καθεστώς φιλελευθεροποίησης του Imry Nagy, η χώρα οργανώθηκε στην πραγματικότητα από εθνικά συντονισμένα εργατικά συμβούλια. Δείτε Andy Anderson: Hungary ’56. Δείτε επίσης την ανάλυση των καταστασιακών για την “Άνοιξη της Πράγας” του 1968 (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 256-265· επεκταμένη έκδοση, σελ. 326-336). αυτή η παραπαίουσα παγκόσμια συμμαχία βασισμένη στην γραφειοκρατική απάτη είναι επίσης μια πολύ δυσμενής εξέλιξη για το μέλλον της καπιταλιστικής κοινωνίας: Στον “Πρόλογο στην τρίτη γαλλική έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος” (1992· συμπεριλαμβάνεται στην μετάφραση της Κοινωνίας του Θεάματος από τον Donald Nicholson-Smith, Zone Books, 1994, σελ. 7-10), ο Ντεμπόρ σημειώνει ότι αυτή η διαδικασία, που ελάχιστα είχε παρατηρήσει οποιοσδήποτε άλλος εκείνη την εποχή, είχε επιταχυνθεί ραγδαία μετά την “πτώση του Τείχους του Βερολίνου” το 1989.

112. Τρότσκι: Λέων Τρότσκι (1879-1940), Ρώσος Μπολσεβίκος ηγέτης. Μετά τον θάνατο του Λένιν το 1924, παραγκωνίστηκε σταδιακά από τον Στάλιν, αναγκάστηκε σε εξορία και αργότερα δολοφονήθηκε από έναν από τους πράκτορες του Στάλιν. Η περίφημη “Διαθήκη” του Λένιν: μια επιστολή που γράφτηκε από τον Λένιν στη διάρκεια της τελευταίας του ασθένειας τον Δεκέμβριο του 1922 προς το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσίας, στο οποία διατυπώνει τις απόψεις του για το πώς θα έπρεπε να προχωρήσει το καθεστώς μετά τον θάνατό του. Η επιστολή περιείχε μια οξεία επίθεση στην αγριότητα και την δολιότητα του Στάλιν και προέτρεπε έντονα στην απομάκρυνσή του από τη θέση του Γενικού Γραμματέα του κόμματος. Ασκούσε επίσης κριτική στις γραφειοκρατικές τάσεις του Τρότσκι. Η “Διαθήκη” αποκρύφθηκε από τους σταλινικούς και αναγνωρίστηκε επίσημα μόνο το 1956 από τον Χρουτσώφ. Τέταρτη Διεθνής: μια διεθνής συμμαχία τροτσκιστικών κομμάτων που ιδρύθηκε το 1938 ως μια εναλλακτική στην σταλινική Τρίτη Διεθνή. Η δεύτερη Ρώσικη Επανάσταση: δηλαδή η επανάσταση του 1917 (η πρώτη ήταν αυτή του 1905). Στη διάρκεια της πρώιμης περιόδου ο Τρότσκι διατήρησε μια ανεξάρτητη θέση ανάμεσα στους Μενσεβίκους²⁹ και τους Μπολσεβίκους· στρατεύθηκε στο Μπολσεβίκικο κόμμα μόλις το 1917 (την ίδια στιγμή που ο Λένιν, με τη σειρά του, υιοθέτησε τη θεωρία του Τρότσκι για την διαρκή επανάσταση). Lukács, το 1923: στο τελευταίο κεφάλαιο του Ιστορία και Ταξική Συνείδηση: “Για μια Μεθοδολογία του προβλήματος της Οργάνωσης”. “ένα πολιτικό κόμμα…ένα κομματικό πρόγραμμα”: αναφορά από το “The Attitude of the Workers’ Party to Religion” του Λένιν (1909).

113. “υπανάπτυκτες” χώρες: δείτε το “Setting Straight Some Popular Misconceptions About Revolutions in the Underdeveloped Countries” του Μουσταφά Καγιάτι (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 219-222· επεκταμένη έκδοση, σελ. 281-285). όπως συνέβη στην Αίγυπτο: υπαινιγμός για το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1952. Ο πόλεμος της ανεξαρτησίας στην Αλγερία: 1954-1962. Για τον απόηχό του, δείτε “Οι ταξικοί αγώνες στην Αλγερία” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 160-168· επεκταμένη έκδοση, σελ. 203-212).

114. το προλεταριάτο δεν μπορεί πραγματικά να αναγνωρίσει τον εαυτό του σε οποιοδήποτε λάθος…πραγματική ζωή: πβλ. Την Εισαγωγή σε μια Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Δικαίου του Μαρξ, η οποία περιγράφει το προλεταριάτο ως “έναν τομέα που έχει γενικό χαρακτήρα επειδή τα βάσανά του είναι γενικά, έναν τομέα που δεν ισχυρίζεται οποιοδήποτε συγκεκριμένο δίκιο επειδή οι αδικίες που υποφέρει δεν είναι οποιοδήποτε συγκεκριμένο κακό αλλά ένα γενικό κακό”.

115. η αποτυχία της πρώτης προλεταριακής επίθεσης εναντίον του καπιταλισμού: “Η επίθεση του πρώτου εργατικού κινήματος εναντίον ολόκληρης της οργάνωσης του παλιού κόσμου τέλειωσε εδώ και πολύ καιρό και τίποτα δεν μπορεί να την ξαναφέρει πίσω στη ζωή. Απέτυχε…το κλασσικό εργατικό κίνημα μπορεί να ειπωθεί ότι ξεκίνησε μια-δυο δεκαετίες πριν τον επίσημο σχηματισμό της (Πρώτης) Διεθνούς, με την πρώτη δικτύωση κομμουνιστικών ομάδων σε αρκετές χώρες που οργάνωσαν ο Μαρξ και οι φίλοι του από τις Βρυξέλλες τον 1845. Και τελείωσε ολοκληρωτικά μετά την ήττα της Ισπανικής Επανάστασης, δηλαδή μετά τις μέρες του Μάη του 1937 στη Βαρκελώνη” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 84· επεκταμένη έκδοση, σελ. 109-110). χαμένα παιδιά (enfants perdus): παλιός στρατιωτικός όρος για στρατιώτες ή προσκόπους στους οποίους ανατίθονταν ιδιαίτερα επικίνδυνες αποστολές· κατ’ επέκταση, άνθρωποι που είναι στην πιο ακραία αιχμή ενός κινήματος. Ο Ντεμπόρ συμπαθούσε προφανώς ιδιαίτερα αυτόν τον όρο, με τις ποικίλες ισχυρές συσχετίσεις που υπέβαλε: εμφανίζεται επίσης και σε μερικά άλλα έργα του, συμπεριλαμβανομένων τριών από τις ταινίες του (δείτε Ντεμπόρ: Complete Cinematic Works, σελ. 227, σημείωση 35). επαναστατημένα νιάτα: δείτε την ανάλυση για τις αρετές και τα όρια διαφόρων τέτοιων τάσεων (παραβατικοί, Provos³⁰, ριζοσπάστες φοιτητές, αντιφρονούντες από την Ανατολική Ευρώπη, κ.λπ.) στο Κεφάλαιο 2 της Μιζέριας των Φοιτητικών Κύκλων (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 326-331· επεκταμένη έκδοση σελ. 416-422). “Στρατηγός Λουδ”: μυθικός ηγέτης των εξεγέρσεων των “Λουδιτών” στις αρχές του 19ου αιώνα. “Όπως ακριβώς της πρώτης οργάνωσης του κλασσικού προλεταριάτου προηγήθηκε, περί τα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, μια περίοδος μεμονωμένων “ποινικών” πράξεων με στόχο την καταστροφή των μηχανών παραγωγής που αποστερούσαν τις δουλειές από τους ανθρώπους, σήμερα είμαστε μάρτυρες της πρώτης εμφάνισης ενός κύματος βανδαλισμού ενάντια στις μηχανές κατανάλωσης που το ίδιο σίγουρα μας αποστερούν την ζωή μας. Και στις δυο περιπτώσεις, η σημασία δεν έγκειται στην ίδια την καταστροφή αλλά στην επαναστατικότητα που δυνάμει θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα θετικό σχέδιο/πρόταγμα σε ένα σημείο που να μετατρέπει εκ νέου τις μηχανές με τέτοιο τρόπο ώστε να αυξάνουν την πραγματική εξουσία των ανθρώπων πάνω στις ζωές τους” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 82; επεκταμένη έκδοση, σελ. 108). Παραδείγματα των “καινούριων σημαδιών άρνησης” και του βανδαλισμού εναντίον του “εξοπλισμού της επιτρεπόμενης κατανάλωσης” στην Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία περιγράφονται στο ίδιο άρθρο (σελ. 82-84· επεκταμένη έκδοση σελ. 108-109). Δείτε επίσης τις παρατηρήσεις του Ντεμπόρ για τον βανδαλισμό και το “πλιάτσικο” στην ανάλυσή του για τις ταραχές στο Watts το 1965: “Η Παρακμή και η Πτώση της Θεαματικής–Εμπορευματικής Οικονομίας³¹” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 153-160· επεκταμένη έκδοση, σελ. 194-203).

116. “Η για καιρό αναζητούμενη πολιτική-μορφή…οικονομική απελευθέρωση”: Ο χαρακτηρισμός του Μαρξ για την Παρισινή Κομμούνα στον Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία (ενότητα 3). Πάνεκουκ: Anton Pannekoek (1873-1960), Ολλανδός επαναστάτης, συγγραφέας του Εργατικά Συμβούλια³² (1947). Δείτε επίσης Serge Bricianer: Pannekoek and the Workers’ Councils. “συνθήκες ενότητας”: πβλ. Μαρξ και Ένγκελς: Η Γερμανική Ιδεολογία (Μέρος I, κεφ. 4, ενότητα 6): “Ο κομμουνισμός…μετατρέπει της υπάρχουσες συνθήκες σε συνθήκες ενότητας”.

117. Αυτό το προϊόν δεν είναι τίποτα άλλο από τους ίδιους τους παραγωγούς, των οποίων ο στόχος δεν έχει γίνει τίποτα άλλο από την δική τους την ικανοποίηση/εκπλήρωση: πβλ. Χέγκελ: Διαλέξεις στην Φιλοσοφία της Παγκόσμιας Ιστορίας: Εισαγωγή, (Nisbet, σελ. 83, 86): “τα άτομα της παγκόσμιας ιστορίας…αντλούν την καθολική αρχή της οποίας την πραγματοποίηση επιτυγχάνουν από τον ίδιο τον εαυτό τους· δεν είναι, όμως, δική τους εφεύρεση, αλλά είναι αιώνια παρούσα και απλά τίθεται στην πράξη από αυτά τα άτομα και τιμάται στο πρόσωπό τους. Καθώς όμως την αντλούν από τον εαυτό τους, από μια πηγή που δεν ήταν προηγουμένως διαθέσιμη, εμφανίζονται να την αντλούν από τον εαυτό τους και μόνο· και η καινούρια τάξη του κόσμου και οι καλές πράξεις που επιτυγχάνουν εμφανίζονται να είναι δικό τους επίτευγμα, δικό τους προσωπικό συμφέρον και δημιουργία…Καθώς η καινοτομία που έφεραν στον κόσμο ήταν δικός τους προσωπικός στόχος, αντλούν την αντίληψή τους γι’ αυτήν από τον ίδιο τον εαυτό τους και ήταν ο ίδιος ο στόχος τους αυτός που πραγματοποίησαν”.

118. Η εμφάνιση των εργατικών συμβουλίων στο πρώτο τέταρτο αυτού του αιώνα: δείτε René Riesel: “Preliminaries on Councils and Councilist Organization” (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 270-282· επεκταμένη έκδοση, σελ. 348-362), που εξετάζει τα συμβούλια στη Ρωσία (1905), τη Γερμανία (1918-1919), την Ιταλία (1919-1920), την Ισπανία (1936-1939) και την Ουγγαρία (1956).

119-121. Αυτές οι τρεις θέσεις ανακεφαλαιώνουν ουσιαστικά το “Ελάχιστο Ορισμό των Επαναστατικών Οργανώσεων³³” της ΚΔ (Ανθολογία της ΚΔ, σελ. 223· επεκταμένη έκδοση, σελ. 285-286).

121. οι πολεμιστές οι ίδιοι είναι τα θεμελιώδη όπλα: πβλ. Χέγκελ: Φαινομενολογία του Πνεύματος (Miller #383, σελ. 230; Baillie, σελ. 404): “Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα της ίδιας της σύγκρουσης…πρέπει να αποφασιστεί από τη φύση των ζωντανών όπλων που φέρουν οι ίδιοι οι αντίπαλοι. Γιατί τα όπλα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η φύση των ίδιων των αντιπάλων, μια φύση που κάνει την εμφάνισή της και για τους δύο αντίστροφως ανάλογα. Ποια είναι τα όπλα είναι ήδη φανερό από αυτό που είναι υπόδηλα παρόν σε αυτή τη σύγκρουση”.

122. δεν μπορεί πλέον να πολεμήσει την αλλοτρίωση με αλλοτριωμένες μορφές πάλης: πβλ. Χέγκελ: Φιλοσοφία της Ιστορίας (Μέρος 4, Ενότητα 2, σελ. 3): “Η Εκκλησία έδωσε τη μάχη ενάντια στην βαρβαρότητα της φιληδονίας με έναν τρόπο εξίσου βαρβαρικό και τρομοκρατικό με αυτόν του ανταγωνιστή της”.

123. “άνθρωποι χωρίς ποιότητες”: αναφορά στο μυθιστόρημα του Robert Musil The Man Without Qualities.

επιγραφή: Η Κόκκινη Σημαία ήταν το επίσημο “θεωρητικό περιοδικό” του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας από το 1958-1988. Η παραπομπή είναι γεμάτη από ειρωνίες, όχι μόνο επειδή το κινέζικο καθεστώς ήταν το ίδιο μέρος της ψευδο-αντιπολίτευσης και της πραγματικής ενότητας του παγκόσμιου καπιταλισμού που εξετάζεται σε αυτό το κεφάλαιο, αλλά κι επειδή η χονδροειδής (και έντονα αντιδιαλεκτική) ρητορική υποδηλώνει ακούσια την πραγματικά ασυμβίβαστη πάλη του παγκόσμιου προλεταριάτου ενάντια και στις δυο μορφές καπιταλισμού (την κινεζική Μαοϊκο-σταλινική μορφή και την Δυτική μορφή της “ελεύθερης επιχειρηματικότητας”).

61. Οι άνθρωποι που θαυμάζονται…επιτυγχάνουν το μεγαλείο ξεπέφτοντας κάτω από την πραγματικότητα της πιο ασήμαντης ατομικής ζωής: Πβλ. τις Διαλέξεις πάνω στην Φιλοσοφία της Παγκόσμιας Ιστορίας: Εισαγωγή¹ του Χέγκελ (Nisbet., σελ. 84): “τα σπουδαία άτομα της ιστορίας…θαυμάζονται απλά επειδή έχουν κάνει τους εαυτούς τους όργανα του ουσιώδους/πραγματικού”.

63. Το θέαμα υπάρχει σε μια συγκεντρωτική μορφή ή σε μια διάχυτη μορφή: Στο Κεφάλαιο 4 του βιβλίου του Σχόλια πάνω στην Κοινωνία του Θεάματος (1988) (μεταφρασμένο από τον Malcolm Imrie, Verso, 1990) ο Ντεμπόρ επικαιροποίησε την ανάλυσή του: “Το 1967 διέκρινα δυο αντίπαλες και διαδοχικές μορφές της θεαματικής εξουσίας, την συγκεντρωτική και την διάχυτη…Η πρώτη, παρουσιάζοντας μια ιδεολογία συγκεντρωμένη γύρω από μια δικτατορική προσωπικότητα, έχει συνοδεύσει την ναζιστική και την σταλινική αντεπανάσταση. Η δεύτερη, υποκινώντας τους μισθωτούς να εφαρμόσουν την ελευθερία επιλογής στο τεράστιο φάσμα των καινούριων εμπορευμάτων που προσφέρονται, έχει αντιπροσωπεύσει την αμερικανοποίηση του κόσμου…Από τότε, μια τρίτη μορφή έχει εγκαθιδρυθεί – ένας υπολογισμένος συνδυασμός των δυο προηγούμενων μορφών, βασισμένη στην νίκη της μορφής που έχει αποδειχτεί η ισχυρότερη από τις δύο: την διάχυτη. Αυτό είναι το ενσωματωμένο² θέαμα, που έκτοτε τείνει να επιβάλλει τον εαυτό του παγκόσμια”. Τα Σχόλια του Ντεμπόρ θεωρείται ως επί το πλείστον ότι ασχολείται με τη μελέτη των συνεπειών αυτής της καινούριας μορφής θεαματικής εξουσίας. μια εικόνα αρμονίας περιτρυγυρισμένη από την ερημιά και τον τρόμο, στο ήρεμο κέντρο της μιζέριας: Πβλ. Τον Μόμπυ Ντικ³ του Herman Melville κεφ. 87): “Κι έτσι, αν και περιτρυγιρισμένα από αλλεπάλληλους κύκλους τρόμων και φόβων, αυτά τα ανεξιχνίαστα πλάσματα εντρυφούσαν ελεύθερα και άφοβα σε κάθε ήρεμο ενδιαφέρον στο κέντρο· ναι, γαλήνια γλεντώντας με παιδιαρίσματα και απόλαυση. Αλλά ακόμα κι έτσι, μέσα στον στροβιλισμένο Ατλαντικό της ύπαρξής μου, εξακολουθούσα να ξεχνιέμαι κεντρικά σε βουβή ηρεμία· κι ενώ δυσκίνητοι πλανήτες του αμείωτου περιστρέφονται τριγύρω μου, βαθιά μέσα μου εκεί με λούζω ακόμα σε μια αιώνια γλυκύτητα χαράς”.

64. γραφειοκρατικός καπιταλισμός (γνωστός και ως “κρατικός καπιταλισμός”): Αν και ο δυτικός καπιταλισμός της “ελεύθερης επιχείρησης” έχει επίσης αυξανόμενα γραφειοκρατικοποιηθεί, όταν ο Ντεμπόρ χρησιμοποιεί τους όρους “η γραφειοκρατία”. “γραφειοκρατικός καπιταλισμός”, “γραφειοκρατική τάξη”, κ.λπ., αναφέρεται στην εξέλιξη των “Κομμουνιστικών” κομμάτων σε έναν καινούριο τύπο ολοκληρωτικής γραφειοκρατικής άρχουσας τάξης. Δείτε τις θέσεις 103-113.

66. το έπος αυτού του αγώνα…πτώση της Τροίας: αναφορά στην Ιλιάδα του Ομήρου. Το θέαμα δεν τραγουδά για τους άντρες και τα όπλα τους: Πβλ. Την πρώτη γραμμή της Αινειάδας του Βιργίλιου: “Τραγουδώ για τα όπλα και τον άντρα…”. Σε αυτή την τυφλή μάχη κάθε εμπόρευμα…απόλυτη πραγμάτωση: Πβλ. τις Διαλέξεις στην Φιλοσοφία της Παγκόσμιας Ιστορίας: Εισαγωγή του Χέγλελ (Nisbet, σελ. 89): “Συγκεκριμένα συμφέροντα ανταγωνίζονται μεταξύ τους, και κάποια καταστρέφονται στη διαδικασία. Αλλά είναι από αυτήν ακριβώς τη σύγκρουση και την καταστροφή των συγκεκριμένων πραγμάτων που το καθολικό αναδύεται. Η παγκόσμια Ιδέα δεν εισέρχεται η ίδια σε σύγκρουση και κίνδυνο· παραμένει στο υπόβαθρο, ανέγγιχτη και αβλαβής, και εκπορεύει τα συγκεκριμένα συμφέροντα του πάθους για μάχη στην θέση της. Με αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε πανουργία του λόγου⁴, βάζει τα πάθη να δουλεύουν στην δούλεψή της, έτσι ώστε οι “πράκτορες/φορείς” με τους οποίους δίνει στον εαυτό της ύπαρξη θα πρέπει να πληρώσουν την ποινή και να υποφέρουν την απώλεια”. παγκοσμιοποίηση του εμπορεύματος…εμπορευματοποίηση του κόσμου: Πβλ. Για τη Διαφορά Δημοκρίτειας και Επικούρειας Φιλοσοφίας της Φύσης⁵ του Μαρξ (σημείωση στο Μέρος I, κεφ. 4): “Καθώς ο κόσμος γίνεται πιο φιλοσοφικός, η φιλοσοφία γίνεται επίσης κοσμική”.

67. συσσωρεύοντας συγχωροχάρτια του εμπορεύματος – μεγαλειώδη δείγματα της πραγματικής παρουσίας του εμπορεύματος ανάμεσα στους πιστούς: Ολόκληρη αυτή η θέση παίζει με τις συσχετίσεις με τις κλασσικές θρησκευτικές παραισθήσεις, σε αυτή την περίπτωση τα “συγχωροχάρτια” για την άφεση των αμαρτιών που πωλούνταν από την Καθολική Εκκλησία τον Μεσαίωνα και το δόγμα της “Πραγματικής Παρουσίας” του Χριστού στην θεία Ευχαριστία.

70. Στάλιν: Γιόζεφ Στάλιν (1878-1953), ολοκληρωτικός ηγέτης της ΕΣΣΔ από το τέλος της δεκαετίας του 1920 μέχρι τον θάνατό του το 1953. Μετά τον θάνατό του, οι διάδοχοί του, που τον είχαν δουλικά ακολουθήσει επί δεκαετίες, ανέλαβαν μια εκστρατεία “απο-σταλινοποίησης” αποκηρύσσοντας τις “υπερβολές” της ηγεσίας του. Δείτε Σημείωση 110.

71. Τίποτα δεν μένει ακίνητο γι’ αυτό…κλίση: Πβλ. Τους Στοχασμούς⁶ του Πασκάλ (Brunschvicg #72): “Όταν προσπαθούμε να αγκυρωθούμε σε κάποιο σημείο, αυτό αμφιταλαντεύεται και μας εγκαταλείπει· και αν το κυνηγήσουμε, σταδιακά ξεφεύγει από το άδραγμά μας. Τίποτα δεν στέκεται ακίνητο για μας. Αυτή είναι η φυσική μας κατάσταση, παρόλα αυτά είναι εντελώς αντίθετη με την κλίση μας”.

επιγραφή: από το Ιστορία και Ταξική Συνείδηση του Λούκατς (σελ. 86, 89, η μετάφραση είναι ελαφρά τροποποιημένη).

35. Στην βασική πρακτική του θεάματος…αναγνωρίζουμε τον παλιό μας εχθρό: Πβλ. Μαρξ: “Πρόποση” στην επέτειο της Εφημερίδας του Λαού (People’s Paper) (Λονδίνο, 1856): “Στα σημάδια εκείνα που μπερδεύουν/σαστίζουν την μεσαία τάξη, την αριστοκρατία και τους φτωχούς προφήτες της οπισθοδρόμησης, αναγνωρίζουμε τον γενναίο μας φίλο, τον Robin Goodfellow, τον παλιό τυφλοπόντικα που μπορεί να δουλέψει στη γη τόσο γρήγορα, αυτή την άξια πρωτοπόρο – την Επανάσταση”. Ο Μαρξ κάνει εδώ δυο σαιξπηρικούς υπαινιγμούς: ο Robin Goodfellow είναι ένα σκανταλιάρικο ξωτικό από το Όνειρο Θερινής Νυκτός και ο “παλιός τυφλοπόντικας” είναι από τον Άμλετ (δείτε Σημείωση 77). το εμπόρευμα…μεταφυσικές λεπτές αποχρώσεις: Πβλ. την ενότητα “Ο φετιχισμός του Εμπορεύματος” στο Κεφάλαιο του Μαρξ (τομ. I,κεφ. 1, ενότητα 4): “Ένα εμπόρευμα εμφανίζεται σε πρώτη ματιά να είναι κάτι πολύ τετριμμένο και προφανές. Η ανάλυση δείχνει ότι είναι στην πραγματικότητα ένα πολύ παράξενο πράγμα, που βρίθει από μεταφυσικές λεπτές αποχρώσεις και θεολογικές δυσνοησίες¹”.

36. “μη αντιληπτά καθώς και αντιληπτά πράγματα”: παραπομπή από την ενότητα “Φετιχισμός του Εμπορεύματος” από το Κεφάλαιο: “Ένα εμπόρευμα είναι λοιπόν μυστήριο πράγμα, απλά επειδή σε αυτό ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας των ανθρώπων εμφανίζεται σε αυτούς ως ένας αντικειμενικός χαρακτήρας που έχει σφραγιστεί πάνω στο προϊόν αυτής της εργασίας· επειδή η σχέση των παραγωγών με το σύνολο της δικής τους εργασίας τους παρουσιάζεται ως μια κοινωνική σχέση, που δεν υπάρχει ανάμεσα στους ίδιους αλλά ανάμεσα στα προϊόντα της εργασίας τους. Αυτός είναι ο λόγος που τα προϊόντα της εργασίας τους γίνονται εμπορεύματα, κοινωνικά πράγματα των οποίων οι ποιότητες είναι ταυτόχρονα αντιληπτές και μη-αντιληπτές από τις αισθήσεις”.

40, 44, 47. επιβίωση: Για μια εις βάθος ανάλυση της διάκρισης των καταστασιακών ανάμεσα στην πραγματική ζωή και την απλή “επιβίωση” δείτε τις εισαγωγικές ενότητες του έργου του Ραούλ Βανεγκέμ “Bασικές Κοινοτοπίες”² στην Ανθολογία της Καταστασιακής Διεθνούς (Bureau of Public Secrets, 1981, μετάφραση και έκδοση από τον Ken Knabb, σελ. 89-95) ή στην Αναθεωρημένη και Επεκταμένη έκδοση του ίδιου βιβλίου (2006, σελ. 117-124). Παρεμπιπτόντως, το “Βασικές Κοινοτοπίες”, μπορεί να ειδωθεί ως ένα προκαταρκτικό προσχέδιο για το άλλο έργο του Βανεγκέμ: Η Επανάσταση της Καθημερινής Ζωής³ (1967), ένα μοναδικό και ουσιώδες έργο που εξετάζει το ίδιο κοινωνικό σύστημα όπως και η Κοινωνία του Θεάματος αλλά με έναν πιο λυρικό και “υποκειμενικό” τρόπο. Πάρτε την καινούρια μετάφραση του Donald Nicholson-Smith (PM Press, 2012).

41. που παραμένει άγνωστο ακριβώς επειδή ήταν τόσο οικείο: Πβλ. Τον Πρόλογο στην Φαινομενολογία του Πνεύματος του Χέγκελ (Miller #31, σελ. 18· Baillie, σελ. 92· Kaufmann, σελ. 48): “Αυτό που είναι οικεία γνωστό δεν είναι πραγματικά γνωστό, ακριβώς επειδή είναι τόσο οικείο”.

43. “η πολιτική οικονομία θεωρεί τον προλετάριο μόνο ως έναν εργάτη”…και ποτέ δεν τον θεωρεί “στην σχόλη και την ανθρωποσύνη του”: παραπομπές στην ενότητα “Μισθός και Εργασία” των Φιλοσοφικών Χειρογράφων του 1844 του Μαρξ: “η πολιτική οικονομία θεωρεί τον προλετάριο…ως τίποτα περισσότερο από έναν εργάτη. Μπορεί λοιπόν να προωθήσει την πρόταση ότι, όπως ένα άλογο, θα πρέπει να λάβει ακριβώς τόσα όσα χρειάζονται για να μπορεί να δουλεύει. Δεν τον θεωρεί όταν δεν εργάζεται, ως ένα ανθρώπινο ον”. “ολική άρνηση του ανθρώπου”: αναφορά από την ενότητα “Ατομική Ιδιοκτησία και Εργασία” των Χειρογράφων του 1844 του Μαρξ: “Έτσι, αν και η πολιτική οικονομία, της οποία η αρχή είναι η εργασία, εμφανίζεται να αναγνωρίζει τον άνθρωπο, δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτα περισσότερο από την άρνηση του ανθρώπου, τραβηγμένη στο λογικό της συμπέρασμα”.

44. Το θέαμα είναι ένας μόνιμος πόλεμος του οπίου: αναφορά στους Πολέμους του Οπίου στις περιόδους 1839-1842 και 1857-1860. Η κινεζική κυβέρνηση ήθελε να απαγορέψει το βρετανικό εμπόριο του οπίου, το οποίο εξουθένωνε μεγάλα τμήματα του κινέζικου πληθυσμού. Η Αγγλία προχώρησε σε πόλεμο εναντίον της Κίνας για να την εξαναγκάσει να δεχτεί το εμπόριο, που εκείνη την εποχή ήταν μια από τις κύριες πηγές του πλούτου της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η Αγγλία (με τη συμμετοχή της Γαλλίας στον δεύτερο πόλεμο) νίκησε και τους δυο πολέμους κερδίζοντας επίσης το Χονγκ Κονγκ και μερικά ακόμα λιμάνια ως “παραχωρήσεις” ή ζώνες “ελευθέρου εμπορίου”.

46. condottiere…for its own sake: Οι Κοντοτιέρροι (Condottiere) ήταν ηγέτες μισθοφόρων στην Αναγεννησιακή Ιταλία που συχνά κατέληγαν να κατακτούν τα μικρά κρατίδια τα οποία τους μίσθωναν για να πολεμήσουν για λογαριασμό τους.

47. παρακμή της αξίας χρήσης: Πβλ. η “τάση του γενικού ποσοστού κέρδους να μειώνεται” (Κεφάλαιο, τομ. III, κεφ. 13).

51. Ο θρίαμβος της οικονομίας…αναγγέλει τον ίδιο της τον όλεθρο: Πβλ. Την επιστολή του Μαρξ στον Ruge (Σεπτέμβριος 1843): “θα αναγκάσει αυτό το κόμμα να ξεπεράσει τον εαυτό του – γιατί η νίκη του είναι επίσης η ήττα του”. Φρόυντ: Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939), θεμελιωτής της ψυχανάλυσης. Ο Ντεμπόρ παραφράζει αυτή τη φράση από το άρθρο του Φρόυντ “Παρατηρήσεις για μια περίπτωση Ψυχαναγκαστικής Νεύρωσης”⁴ (γνωστής και ως η “περίπτωση του Ποντικανθρώπου”): “Τότε έκανα μερικές παρατηρήσεις σχετικά με τις ψυχολογικές διαφορές ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο καθώς και σχετικά με το γεγονός πως οτιδήποτε το συνειδητό υπόκειτο σε μια διαδικασία ξεθωριάσματος⁵, ενώ οτιδήποτε ήταν ασυνείδητο ήταν σχετικά αμετάβλητο· και σκιαγράφησα τις παρατηρήσεις μου δείχνοντας τις αντίκες που βρίσκονταν στο δωμάτιό μου. Ήταν, είπα, μόνο αντικείμενα που βρίσκονταν σε έναν τάφο, και η ταφή τους ήταν η διατήρησή τους: η καταστροφή της Πομπηίας είχε αρχίσει μόνο τώρα που είχε ανασκαφεί”.

52. Tο οικονομικό Αυτό (Id) πρέπει να αντικατασταθεί από το Εγώ: αναφορά στο Εγώ και το Αυτό (Id) του Φρόυντ⁶.

53. το εμπόρευμα στοχάζεται τον εαυτό του σε έναν κόσμο που είναι δικό του δημιούργημα: Πβλ. την ενότητα “Αλλοτριωμένη Εργασία” στα Χειρόγραφα του 1844 του Μαρξ: “Στοχάζεται τον εαυτό του σε έναν κόσμο που έχει ο ίδιος δημιουργήσει”.

Συνεχίζουμε τη συζήτηση στο 1ο Κεφάλαιο (Ο Ολοκληρωμένος Διαχωρισμός) με έμφαση στην ιδεά του “ιερού” αλλά και τις πρώτες θέσεις που κωδικοποιούν κάπως την ίδια την έννοια του θεάματος.

Οι σημειώσεις της αγγλικής μετάφρασης του Ken Knabb για το πρώτο κεφάλαιο είναι αρκετά βοηθητικές:

Σημειώσεις του Κεφαλαίου 1 από την αγγλική μετάφραση της “Κοινωνίας του Θεάματος”